Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη)

Θεματική πρόταση, κατακλείδα, αποδεικτικό υλικό (λεπτομέρειες), τα ουσιαστικά λάθη (ανεπάρκεια, πλατειασμός, επανάληψη νοημάτων, άσχετο αποδεικτικό υλικό, υπερβολή κτλ), παραδείγματα προλόγου, περιεχόμενο και κύριο μέρος (διαγράμματα), επίλογος, τρόποι ανάπτυξης των σκέψεών μας, διευκρινίσεις για τον ορισμό και για άλλα ζητήματα, θέματα για εκθέσεις λυκείου, Συνοχή, Συνεκτικότητα, Αλληλουχία, για την περίληψη κ. ά.

Τρίτη 28 Αυγούστου 2018

23) Έκθεση Λυκείου- τα μυστικά της

Μεταφέρω τα όσα έγραψα παλαιότερα 6/4 και 9/4/2009 ως mikrosarist, σε ταυτόσημο σάιτ:
===========
(Ανάρτηση 9 Απριλίου 2009)

-Η έκθεση και τα μυστικά της
Θα μιλήσω για τις εκθέσεις του λυκείου, κυρίως. Πιθανό μερικά από όσα θα πω να μπορούν να γίνουν κατανοητά και από μαθητές γυμνασίου.
Θα παραθέσω παρακάτω κάποια «μυστικά» που έχουν σχέση με τη λογική στην έκθεση και όχι τόσο με την έκφραση (πχ όχι με την κυριολεξία ή τη μεταφορικά σημασία των λέξεων). Θα παρακαλέσω λοιπόν όσοι από τους αναγνώστες των σελίδων που ακολουθούν, επιθυμούν να σχολιάσουν κάτι από αυτά που γράφω ή να ζητήσουν παραπέρα διευκρινίσεις, τα σχόλια και οι ερωτήσεις τους να είναι γύρω από ζητήματα λογικής, γιατί θέματα έκφρασης, λογοτεχνίας και παρόμοια είναι έξω από τις μελέτες μου.

Α) Το θέμα συνήθως που μας δίνουν, περιέχει μια διαπίστωση. Η διαπίστωση αυτή μπορεί να είναι σωστή (και συνήθως είναι σωστή), μπορεί όμως να είναι λανθασμένη, ή τέλος να είναι με υπερβολή. Εξετάζουμε λοιπόν και λέμε τη γνώμη μας αν η διαπίστωση είναι ή όχι σωστή ή αν είναι διατυπωμένη με υπερβολή. Και φυσικά, αναφέρουμε και τα επιχειρήματά μας γιατί είναι σωστή ή λαθεμένη ή με υπερβολή.
Τι είναι όμως μια διαπίστωση; είναι ένα συμπέρασμα που έχει κάνει κάποιος ή κάποιοι για κάτι, πχ "το κάπνισμα βλάπτει την υγεία". Αυτή είναι μια διαπίστωση των γιατρών, σωστότερα της ιατρικής επιστήμης, για το κάπνισμα και για τα αποτελέσματα που φέρνει στην υγεία του ανθρώπου. Ας δεχτούμε ότι είναι σωστή και χωρίς υπερβολή και ας εξετάσουμε τη διαπίστωση "ο αθλητισμός κάνει καλό στην υγεία". Αυτή η διαπίστωση είναι σωστή μόνο με προϋποθέσεις, ή με άλλα λόγια είναι σωστή μόνο αν η άθληση δεν γίνεται με υπερβολή. Αλλά ακόμα και στην υπερβολή μπορεί να υπάρχουν εξαιρέσεις. Έτσι αν ένα άτομο έχει τα σωματικά προσόντα για ένα άθλημα και αν του αρέσει να ασχολείται με αυτό (αν δηλαδή και ψυχικά κλίνει στο να απασχολείται με αυτό), τότε ας ακολουθήσει την κλίση του (και πάλι όμως με μια προϋπόθεση: να φροντίσει κάπως και για τη μόρφωσή του).
Αυτή τη συνεχή διερεύνηση που κάναμε παραπάνω για τον αθλητισμό, την ονομάζουμε ανάλυση και έχει το σχήμα: αν αυτό, τότε εκείνο, αλλά αν εκείνο τότε το άλλο και αν το άλλο τότε το επόμενο.(Διαβάστε το δοκίμιο ¨Μορφές της ελευθερίας" του Ε. Παπανούτσου κι εκεί θα βρείτε μια διαρκή ανάλυση της έννοιας "ελευθερία").
Η ανάλυση χωρίζεται σε βήματα (αν αυτό τότε το άλλο, αν το άλλο τότε εκείνο κλπ). Συνήθως μετά από κάθε βήμα βγάζουμε (και γράφουμε) ένα συμπέρασμα. Τότε πλέον μιλάμε για σύνθεση. Κάθε ανάλυση συνοδεύεται από ένα ή περισσότερα συμπεράσματα, οπότε ανάλυση και σύνθεση είναι κάτι ενιαίο. Η έκθεση στο λύκειο αποτελείται και από ανάλυση και από σύνθεση.

Β) Ο ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ
Ο συλλογισμός αποτελείται βασικά από δυο είδη προτάσεων: από αποδεικτικές προτάσεις (αυτές που ονομάζονται και «προκείμενες») και από μια πρόταση που περιέχει το συμπέρασμα. Αποτελείται λοιπόν από δυο βασικά στοιχεία, από αποδεικτικές προτάσεις και από συμπέρασμα.
Αυτό το σχήμα «αποδεικτικές – συμπέρασμα» αφορά οποιοδήποτε συλλογισμό, όπως και αν τον ονομάζουμε (είτε κατηγορικό, είτε διαζευκτικό, είτε υποθετικό, είτε παραγωγικό, είτε επαγωγικό).
Ένας συλλογισμός αποτελεί στην ουσία μια παράγραφο.
Καθώς τελειώνουμε έναν συλλογισμό ξεκινάμε έναν άλλο, ή με άλλα λόγια καθώς τελειώνουμε μια παράγραφο ξεκινάμε να γράψουμε μια νέα παράγραφο, άσχετα αν τις γράψουμε κολλημένες τη μια με την άλλη. Στην ουσία τότε γράφουμε δυο παραγράφους, έστω και αν φαίνονται σαν μια.
Τώρα, εκτός από τα δυο βασικά είδη προτάσεων όταν γράφουμε έναν συλλογισμό (δηλαδή μια παράγραφο), μπορεί να χρειαστεί να βάλουμε κάποια ή κάποιες επεξηγήσεις. Αυτό είναι ένα τρίτο στοιχείο που γράφουμε σε μια παράγραφο.
Τα δυο βασικά στοιχεία ενός συλλογισμού και της παραγράφου του, οι αποδεικτικές δηλαδή προτάσεις και το συμπέρασμα, έχουν σχέση με τη συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο νους μας για την κατάρτισή τους. Το τρίτο στοιχείο, οι επεξηγήσεις, έχουν σχέση με την κατανόηση από τον αναγνώστη κάποιου όρου που γράψαμε.
Ένα τέταρτο στοιχείο που υπάρχει σε ένα συλλογισμό/παράγραφο είναι τα συνδετικά που τον/την συνδέουν με ένα προηγούμενο ή με έναν επόμενο συλλογισμό/παράγραφο. Τα συνδετικά μπορεί να είναι ή μόνον μια λέξη ή μόνον μια φράση ή και μια πρόταση ολόκληρη.
{Όταν διαβάζουμε ένα κείμενο, πχ ένα δοκίμιο, βρίσκουμε να υπάρχει στις παραγράφους του αρκετές φορές και ένα πέμπτο στοιχείο: μια πρόσθετη και χρήσιμη πληροφορία που θεωρεί ο συγγραφέας σκόπιμο να τη γράψει για να μας ενημερώσει για κάτι που είναι σχετικό με το θέμα που αναπτύσσει στο δοκίμιό του. Όταν γράφουμε έκθεση καλό είναι να αποφεύγουμε να γράψουμε οποιαδήποτε πρόσθετη πληροφορία, εκτός αν τη θεωρούμε τελείως απαραίτητη).

-ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ:
Το συμπέρασμα ενός συλλογισμού παίρνει διάφορες ονομασίες. Αν το γράψουμε στην αρχή του (στην αρχή της παραγράφου), το ονομάζουμε θεματική πρόταση. Αν το γράψουμε στο τέλος του, το λέμε συμπέρασμα αλλά και κατακλείδα.
Πολλές φορές το συμπέρασμα το γράφουμε και στην αρχή ενός συλλογισμού (και της παραγράφου) ως θεματική πρόταση, μετά ακολουθούν αποδεικτικές προτάσεις και στο τέλος ξαναγράφουμε το συμπέρασμα, που το ονομάζουμε και κατακλείδα. Τότε η παράγραφός μας έχει το σχήμα: θεματική πρόταση- αποδεικτικές προτάσεις- συμπέρασμα/κατακλείδα.

-ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ:
Για να βγει το συμπέρασμα σε ένα συλλογισμό μπορεί να είναι αρκετή μια μόνον αποδεικτική πρόταση (πχ: ο Σωκράτης ήταν θνητός, γιατί ήταν άνθρωπος), μπορεί να χρειάζονται δυο αποδεικτικές προτάσεις (πχ: όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί, ο Σωκράτης ήταν άνθρωπος, άρα ήταν θνητός), ή μπορεί να χρειάζονται περισσότερες από δυο αποδεικτικές προτάσεις (πχ: η βία υπήρχε πάντα, και στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, και στον μεσαίωνα με τη μορφή της ιεράς εξέτασης και στη νεότερη εποχή μέχρι σήμερα ως αποικιοκρατία, ως φυλετικές διακρίσεις, ως θρησκευτικές και πολιτικές μισαλλοδοξίες, ως γενοκτονίες κλπ).

-Δυο περιπτώσεις όπου λείπουν αποδεικτικές προτάσεις:
Μερικές φορές όταν λέμε τελείως γνωστά συμπεράσματα, αντικαθιστούμε τις αποδεικτικές προτάσεις με τη φράση «όπως είναι γνωστό», ή άλλη παρόμοια, και μετά προχωράμε σε ό,τι παραπέρα θέλουμε να γράψουμε. Πχ: «η βία όπως είναι γνωστό υπήρχε πάντοτε. Ας εξετάσουμε λοιπόν κυρίως, τα αίτια στα οποία οφείλεται η βία» (συνεχίζουμε αναφέροντας τα αίτια).
Μια δεύτερη περίπτωση, όταν ένα η περισσότερα συμπεράσματα είναι τελείως γνωστά και ξέρουμε ότι αυτός που θα τα διαβάσει δεν θέλει να τα αποδείξουμε, είναι να παραλείψουμε να γράψουμε τελείως αποδεικτικές προτάσεις. Παράδειγμα το εξής σκαρίφημα: «Βία υπήρχε και υπάρχει πάντοτε. Τα αίτια της είναι κυρίως τα οικονομικά συμφέροντα, οι θρησκευτικές, πολιτικές και φυλετικές μισαλλοδοξίες, αλλά και το ότι δεν έχει εισχωρήσει ο ανθρωπισμός σε όλα τα κοινωνικά στρώματα και σε όλα τα πλάτη και μήκη του πλανήτη μας. Όλα αυτά είναι γνωστά και δεν χρειάζονται νομίζω αποδείξεις, γι’ αυτό ας εξετάσουμε από εδώ και πέρα τα αποτελέσματα που φέρνει η βία, θέμα που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον» (και συνεχίζουμε στην επόμενη ή στις επόμενες παραγράφους μας με τα αποτελέσματα).
{Διαβάστε το δοκίμιο του Μανόλη Ανδρόνικου «η προστασία του περιβάλλοντος» όπου θα βρείτε στην εισαγωγή του μια τέτοια παράγραφο με πολλά συμπεράσματα, χωρίς αποδεικτικές προτάσεις, παράγραφο που χρησιμοποίησα ως πρότυπο για να κατασκευάσω το παραπάνω σκαρίφημα}.

Γ) Για την παράγραφο μπορούμε ακόμα να πούμε τα εξής, για να ξεδιαλύνουμε μερικά πράγματα:
Τα παραπάνω που αναφέρθηκαν αφορούν την αποδεικτική παράγραφο. Υπάρχουν ακόμα δυο άλλες κατηγορίες παραγράφων, η περιγραφική παράγραφος και η αφηγηματική παράγραφος. Εκεί τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά και δεν χρειάζεται να επεκταθούμε στο πώς συντάσσονται, γιατί τέτοιες παραγράφους δεν χρησιμοποιούμε στην έκθεση λυκείου. Η κύρια διαφορά τους με την αποδεικτική παράγραφο είναι ότι στην αποδεικτική αναπτύσσουμε (γράφουμε) ολόκληρο το συλλογισμό, δηλαδή αποδεικτικές προτάσεις και συμπέρασμα (πχ, ο Σωκράτης ήταν θνητός, γιατί ήταν άνθρωπος), ενώ στην περιγραφική παράγραφο λέμε απλά αυτό που παρατηρούμε (πχ κόκκινο τριαντάφυλλο, χωρίς να γράψουμε το συλλογισμό με βάση τον οποίο βγάλαμε το συμπέρασμα ότι αυτό το τριαντάφυλλο είναι κόκκινο), και το ίδιο κάνουμε και στην αφηγηματική παράγραφο (όπου εκθέτουμε ένα γεγονός, χωρίς να παρουσιάζουμε αποδείξεις ότι αυτό πράγματι συνέβηκε, πχ «μετά ο πράκτορας 007 πήδηξε από την ταράτσα στην ταράτσα της επόμενης πολυκατοικίας και ξέφυγε από τον Χρυσοδάκτυλο που τον κυνηγούσε!). Αντίθετα, στην αποδεικτική παράγραφο κάθε συμπέρασμα που λέμε πρέπει να το αποδεικνύουμε (εκτός από τις δυο εξαιρέσεις που αναφέραμε όπου δεν γράφουμε αποδεικτικές προτάσεις).

Η αποδεικτική παράγραφος είναι μια ολόκληρη κατηγορία που έχει περίπου τριάντα είδη (8/6/2011 διορθώνω: περίπου είκοσι είδη) . Με άλλα λόγια, τα είδη της αποδεικτικής παραγράφου είναι περίπου είκοσι. Υπάρχουν μονές αποδεικτικές παράγραφοι, διπλές και πολλαπλές. Τα είδη αυτά τα αναφέρω στο βιβλίο μου «Για την παράγραφο», αλλά και στο Συντακτικό της Παραγράφου που το έχω αναρτήσει στο ίντερνετ, από όπου μπορεί κανείς να ενημερωθεί χωρίς κανένα έξοδο. Ακόμη να το εκτυπώσει για να το έχει στη βιβλιοθήκη του και να το συμβουλεύεται, όποτε έχει χρόνο και διάθεση.
Από εκεί θα αντλήσω και μερικά πράγματα που θα αναφέρω στις επόμενες σελίδες, πράγματα που νομίζω ότι πρέπει να έχει υπόψη του ο μαθητής που γράφει έκθεση στο λύκειο.

-Πότε γράφουμε έναν παραγωγικό συλλογισμό και πότε έναν επαγωγικό;
Οι συλλογισμοί χωρίζονται σε δυο μεγάλες γενικές κατηγορίες. Σε αυτούς που βεβαιώνουν κάτι και σε αυτούς που πιθανολογούν για κάτι.
Οι συλλογισμοί που βεβαιώνουν ονομάζονται παραγωγικοί, ενώ οι άλλοι που πιθανολογούν ονομάζονται επαγωγικοί.
Τους επαγωγικούς συλλογισμούς θα τους συναντήσουμε σε πολλά κείμενα πολλών και διάφορων συγγραφέων και θα τους καταλάβουμε αν μέσα στη θεματική τους πρόταση ή στο συμπέρασμά τους έχουν λέξεις όπως πιθανόν, μπορεί, ίσως, ενδέχεται, μάλλον, νομίζω, θεωρώ, και άλλες παρόμοιες. Οι (σοβαροί) συγγραφείς δηλαδή όταν τους χρησιμοποιούν, κρατούν μια επιφύλαξη ότι τα πράγματα μπορεί να είναι και κάπως διαφορετικά και όχι ακριβώς όπως τα λένε, όπως τα συμπεραίνουν.
Κι εμείς φυσικά όταν ως μαθητές γράφουμε, χρησιμοποιούμε πάρα πολλές φορές επαγωγικούς συλλογισμούς. Πρέπει όμως τότε για να είμαστε σωστοί, να διατηρήσουμε μια μικρή επιφύλαξη να χρησιμοποιήσουμε δηλαδή λέξεις, όπως μπορεί, μάλλον, ενδέχεται, ίσως, το πιθανότερο είναι, νομίζω, θεωρώ και άλλες παρόμοιες, που αφήνουν περιθώριο να εννοήσει ό αναγνώστης του κειμένου μας ότι μάλλον αυτή είναι η αλήθεια έτσι όπως την υποψιαζόμαστε, την υποθέτουμε, την πιθανολογούμε και τη γράφουμε, αλλά ότι μπορεί να είναι και λίγο διαφορετικά.
Το ερώτημα τώρα που μπορεί να θέσει ένας μαθητής είναι, πότε θα χρησιμοποιήσω παραγωγικό και πότε επαγωγικό συλλογισμό σε μια παράγραφό μου.
Ας ξεκινήσουμε αντίστροφα και να πούμε αρχικά πότε χρησιμοποιούμε παραγωγικούς συλλογισμούς. Τους χρησιμοποιούμε όταν ξέρουμε (όταν είναι γνωστό) ότι υπάρχουν επαρκείς αποδεικτικές προτάσεις που θεμελιώνουν και βεβαιώνουν χωρίς καμιά αμφιβολία τη θεματική μας πρόταση ή το συμπέρασμά μας.
Έτσι, πχ τους χρησιμοποιούμε α) στη λύση πολλών μαθηματικών ασκήσεων, γιατί ξέρουμε ή πρέπει να ξέρουμε ότι υπάρχουν οι αναγκαίες και επαρκείς αποδεικτικές που λύνουν τις ασκήσεις, αλλά και β) στον «καθημερινό» λόγο. Πχ για τη θεματική πρόταση «βία στην ιστορική εποχή υπήρχε πάντα», θα χρησιμοποιήσουμε παραγωγικό συλλογισμό, μια και η ιστορία μας βεβαιώνει ότι στην ιστορική τουλάχιστον εποχή (και στην αρχαιότητα, και στο μεσαίωνα και μετέπειτα μέχρι σήμερα) πάντοτε υπήρχε βία, και θα σχηματίσουμε την εξής περίπου παράγραφο: «βία υπήρχε πάντα, στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα ως Ιερά εξέταση, και μετά μέχρι σήμερα ως αποικιοκρατία, ως θρησκευτικές, φυλετικές, ιδεολογικές και λοιπές διακρίσεις».
Όταν όμως δεν είμαστε βέβαιοι 100% για την αλήθεια της θεματικής μας πρόταση ή για το συμπέρασμά μας, όταν δηλαδή δεν υπάρχουν επαρκείς αποδεικτικές προτάσεις, ή όταν μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει για κάποιο ουσιαστικό λόγο τη θεματική μας πρόταση ή το συμπέρασμά μας,, τότε χρησιμοποιούμε επαγωγικό συλλογισμό. Διατυπώνουμε τότε έτσι τη θεματική μας πρόταση ή το συμπέρασμά μας που να δείχνει ότι μπορεί τα πράγματα να είναι έτσι όπως τα λέμε, αλλά ίσως και λίγο διαφορετικά.
Παραδείγματα παραγράφων με επαγωγικούς συλλογισμούς στα μαθηματικά είναι διάφορες δειγματοληπτικές έρευνες που μιλάνε πάντοτε με ποσοστά, πράγμα που δείχνει ότι μιλάνε με πιθανότητα και όχι με απόλυτη βεβαιότητα. Όσον αφορά τον «καθημερινό» λόγο ας δούμε αμέσως παρακάτω τρία παραδείγματα:
Παράδειγμα 1ο
Η ποίηση μπορεί να διαιρεθεί, αδρομερώς, σε τρία είδη. Στην επική, στη λυρική και στη δραματική.
Παράδειγμα 2ο
Τα αίτια της βίας μπορούν να χωριστούν σε τέσσερις κυρίως κατηγορίες. Στα οικονομικά αίτια και συμφέροντα, στις διακρίσεις (φυλετικές, θρησκευτικές), σε ιδεολογικά και πολιτικά αίτια, και τέλος, στο αδιαπαιδαγώγητο ορισμένων χαρακτήρων ( βία ανδρών κατά γυναικών, βία ενηλίκων κατά παιδιών κτλ).
Παράδειγμα 3ο Το καλό κατάστημα
Το κατάστημα Χ είναι καλό κατάστημα.
Γιατί είναι μοντέρνο, και είναι μοντέρνο γιατί διαθέτει σύστημα κλιματισμού, χώρους ξεκούρασης και αναψυχής για τους πελάτες του, γιατί είναι καθαρό, γιατί οι υπάλληλοί του είναι ευγενικοί και πρόθυμοι, γιατί τέλος, έχει ποικιλία ειδών και σε καλές τιμές.
Γι’ αυτούς τους λόγους το θεωρώ καλό κατάστημα.
► ΣΧΟΛΙΑ:
Στο πρώτο από τα παραπάνω παραδείγματα μπορεί να υποστηρίξει κάποιος ότι η ποίηση χωρίζεται και σε βουκολική, οπότε ανατρέπεται κατά ένα βαθμό το συμπέρασμα ότι η ποίηση χωρίζεται σε τρία μόνο είδη.
Στο δεύτερο, να υποστηρίξει κάποιος ότι τα αίτια χωρίζονται σε δυο κυρίως κατηγορίες, σε αυτά που σχετίζονται με τον άνθρωπο ως άτομο (το αδιαπαιδαγώγητο του χαρακτήρα του) και σ’ αυτά που σχετίζονται με ομάδες ανθρώπων (όλα τα άλλα αίτια). Οπότε κι εδώ έχουμε ανατροπή κατά κάποιο ποσοστό του συμπεράσματος.
Στο τρίτο παράδειγμα μπορεί να προσθέσει κάποιος α) «ότι εγώ πήγα σ’ αυτό το κατάστημα και βρωμοκοπούσαν οι τουαλέτες του», οπότε το συμπέρασμα ότι είναι καλό το κατάστημα περιορίζεται κατά αρκετό βαθμό (ναι, είναι καλό με εξαίρεση τις τουαλέτες, που δεν είναι καθαρές). Εάν μάλιστα κάποιος πει ότι β) «το αφεντικό του καταστήματος αυτού πουλάει ναρκωτικά στους πελάτες», τότε το συμπέρασμα ανατρέπεται τελείως.
Γι’ αυτό οι συγγραφείς αυτών των παραδειγμάτων, βάλανε είτε στο συμπέρασμά τους είτε σε κάποια άλλη πρόταση της παραγράφου τους, λέξεις που δείχνουν ότι μπορεί τα πράγματα να είναι όχι έτσι όπως τα λένε, αλλά και από λίγο έως πολύ διαφορετικά.
Πολύ διαφορετικά, όπως προκύπτει από όσα είπαμε παραπάνω, μπορεί να είναι τα πράγματα στο τρίτο παράδειγμα εάν στο κατάστημα Χ πωλούν ναρκωτικά. Στην πρώτη περίπτωση αυτού του παραδείγματος όπως και στα άλλα δυο, όσα λέγονται πλησιάζουν πολύ στην πραγματικότητα, πλησιάζουν πολύ στην αλήθεια.
► Και τώρα γεννιέται το ερώτημα: Μα δεν μπορούμε να γράψουμε για κάτι ότι είναι πχ καλό; Η απάντηση είναι ότι θα το γράψουμε, διατηρώντας όμως μιαν επιφύλαξη.
Οι παραγωγικοί συλλογισμοί δείχνουν μια βεβαιότητα 100%. Οι επαγωγικοί δείχνουν μια πιθανότητα, που μπορεί να φθάνει από 1- 99%. Πάντα αφήνουν ένα περιθώριο λάθους.
Με άλλη διατύπωση:
Παραγωγικό συλλογισμό κάνουμε όταν η πραγματικότητα μας παρέχει αναντίρρητες αποδείξεις για ένα συμπέρασμα. Μας παρέχει αποδείξεις ότι το συμπέρασμα που θα βγάλουμε είναι εκατό τοις εκατό σωστό.
Επαγωγικό συλλογισμό κάνουμε όταν πιθανολογούμε ότι το συμπέρασμά μας θα είναι ορθό. Όταν δηλαδή η πραγματικότητα μας παρέχει κάποιες ενδείξεις ότι μπορεί το συμπέρασμα που θα βγάλουμε να είναι σωστό, μπορεί όμως τελικά να αποδειχθεί και κάπως λανθασμένο έως τελείως λανθασμένο. Τότε γράφουμε το συμπέρασμά μας κρατώντας κάποιες επιφυλάξεις. Όχι δηλαδή ως βέβαιο, αλλά ως πιθανό.
Ένα ακόμα ουσιαστικό πράγμα που πρέπει να έχουμε υπόψη μας, είναι ότι α) είναι λάθος να γράφουμε με επιφύλαξη ένα συμπέρασμα που είναι βέβαιο, λχ είναι λάθος να πούμε ότι βία μάλλον υπήρχε πάντοτε, και β) είναι λάθος να παρουσιάσουμε ένα συμπέρασμα ως βέβαιο, ενώ είναι μόνο πιθανό, λχ ότι ο αθλητισμός κάνει καλό σε όλους (εδώ το συμπέρασμα είναι πιθανό έως 99%, γιατί υπάρχει περίπτωση 1% ο αθλητισμός να βλάπτει κάποιες κατηγορίες ανθρώπων, λόγου χάρη τους καρδιακούς).

Αυτά τα λίγα προς το παρόν. Και αν υπάρξουν ερωτήσεις από μαθητές για όσα αναφέρω παραπάνω ή και για άλλα ζητήματα λογικής που αφορούν την έκθεση, θα επανέλθω. Δεν θα απαντήσω όμως σε θέματα έκφρασης και ορθογραφίας, γιατί αυτά είναι έξω από τις μελέτες μου, που περιορίζονται μόνο σε θέματα λογικής (πχ πώς δομούμε μια παράγραφο;).
Αναρτήθηκε από mikrosarist στις 7:24 π.μ. (1 σχόλιο, που εδώ δεν κατόρθωσα να το μεταφέρω).
============

Ανάρτηση 6 Απριλίου 2009

Το θέμα συνήθως που μας δίνουν, περιέχει μια διαπίστωση.Η διαπίστωση αυτή μπορεί να είναι σωστή (και συνήθως είναι σωστή), μπορεί όμως να είναι λανθασμένη, ή τέλος να είναι με υπερβολή.Εξετάζουμε λοιπόν και λέμε τη γνώμη μας αν είναι ή όχι σωστή ή αν είναι διατυπωμένη με υπερβολή.Και φυσικά,αναφέρουμε και τα επιχειρήματά μας γιατί είναι σωστή ή λαθεμένη ή με υπερβολή.
Τι είναι όμως μια διαπίστωση; είναι ένα συμπέρασμα που έχει κάνει κάποιος ή κάποιοι για κάτι, πχ "το κάπνισμα βλάπτει την υγεία".Αυτή είναι μια διαπίστωση των γιατρών, σωστότερα της ιατρικής επιστήμης,για το κάπνισμα και για τα αποτελέσματα που φέρνει στην υγεία του ανθρώπου.Ας δεχτούμε ότι είναι σωστή και χωρίς υπερβολή και ας εξετάσουμε τη διαπίστωση "ο αθλητισμός κάνει καλό στην υγεία".Αυτή η διαπίστωση είναι σωστή μόνο με προϋποθέσεις, ή με άλλα λόγια είναι σωστή μόνο αν η άθληση δεν γίνεται με υπερβολή.Αλλά ακόμα και στην υπερβολή μπορεί να υπάρχουν εξαιρέσεις.Έτσι αν ένα άτομο έχει τα σωματικά προσόντα για ένα άθλημα και αν του αρέσει να ασχολείται με αυτό (αν δηλαδή και ψυχικά κλίνει στο να απασχολείται με αυτό), τότε ας ακολουθήσει την κλίση του (και πάλι όμως με μια προϋπόθεση: να φροντίσει κάπως και για τη μόρφωσή του).
Αυτή τη συνεχή διερεύνηση που κάναμε παραπάνω για τον αθλητισμό, την ονομάζουμε ανάλυση και έχει το σχήμα: αν αυτό, τότε εκείνο, αλλά αν εκείνο τότε το άλλο και αν το άλλο τότε το επόμενο.(Διαβάστε το δοκίμιο¨Μορφές της ελευθερίας" του Ε.Παπανούτσου κι εκεί θα βρείτε μια διαρκή ανάλυση της έννοιας "ελευθερία").

=====

Τα ιστολόγιά μου

Παρασκευή 28 Απριλίου 2017

21) Συνοχή, Συνεκτικότητα, Αλληλουχία

4.343

(Παράκληση 6/920/22 Σημειώστε τα σχόλιά σας για τις αναρτήσεις μου, θετικά ή αρνητικά. Θα είναι μια ικανοποίηση για την προσπάθεια που κατέβαλα. Ακόμα και τα αρνητικά θα βοηθούσαν να διορθώσω κάποια σημεία- ευχαριστώ)

Συνοχή λέμε κυρίως το λεκτικό δέσιμο της μιας παραγράφου με την άλλη, το δέσιμό τους δηλαδή με λέξεις ή με προτάσεις.
-Συνεκτικότητα λέμε κυρίως τη νοηματική σύνδεση της μιας παραγράφου με την άλλη. (*)

(*) Γενικά: Η λέξη, ο όρος, Συνοχή χρησιμοποιείται και για την πρόταση (οπότε εννοούμε το λεκτικό δέσιμο της μιας λέξης της πρότασης με την άλλη λέξη). Ή ακόμα και για το λεκτικό δέσιμο δυο προτάσεων μεταξύ τους. Το ίδιο συμβαίνει και με τον όρο Συνεκτικότητα: Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για τη νοηματική σύνδεση της μιας λέξης με την άλλη έτσι ώστε όλες μαζί οι λέξεις μιας πρότασης να βγάζουν ένα νόημα και να μη είναι ανόητες και ακαταλαβίστικες. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί και για τη νοηματική σύνδεση δυο προτάσεων μεταξύ τους.

-Πολλοί εξάλλου, χρησιμοποιούν τους όρους αυτούς και για ένα ολόκληρο κείμενο, οπότε μιλάνε για συνοχή κειμένου και εννοούνε το λεκτικό δέσιμο όλων των παραγράφων του κειμένου μεταξύ τους και για συνεκτικότητα του κειμένου, οπότε εννοούν τη νοηματική σύνδεση όλων των παραγράφων του κειμένου μεταξύ τους. (Έτσι, μπορεί να σας ρωτήσει ο καθηγητής σας πώς επιτυγχάνεται η συνοχή στην τάδε πρόταση, ή μεταξύ δυο προτάσεων, ή μεταξύ δύο παραγράφων, οπότε θα του πείτε ότι επιτυγχάνεται με αυτές και με εκείνες τις λέξεις. Ή να σας ρωτήσει για τη συνεκτικότητα μεταξύ δυο προτάσεων, ή δυο παραγράφων ή όλων των παραγράφων ενός κειμένου, οπότε θα του απαντήσετε ότι επιτυγχάνεται με τα νοήματα τάδε και τάδε που είναι μεταξύ τους συγγενικά- πχ στη μια παράγραφο εξετάζεται ότι βία υπάρχει πάντοτε, στην άλλη τα αίτια που προκαλούν τη βία, στην άλλη τα αποτελέσματα που φέρνει η βία, στην άλλη τι πρέπει να γίνει για να περιοριστεί η βία).
-( ΒΛΕΠΕ στο σχολικό Συντακτικό το δεύτερο κεφάλαιο που έχει τίτλο συνδυασμοί λέξεων, όπου γίνεται λόγος για το συνταίριασμα των λέξεων μιας πρότασης από συντακτική και από σημασιολογική άποψη, ένας πρώτος λόγος δηλαδή για τη συνοχή και τη συνεκτικότητα των λέξεων μιας πρότασης, πχ "ένας νέος άντρας έκλεισε με δύναμη τήν πόρτα του αμπελώνα").

- Ας δούμε όμως τη συνοχή και τη συνεκτικότητα ως προς τη μια παράγραφο με την άλλη, που θα μας βοηθήσει να δούμε πιο βαθιά και λεπτομεραικά τα θέματα αυτά:

ΠΙΟ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΧΗ:

-Όπως οι προτάσεις μιας παραγράφου συνδέονται μεταξύ τους με λέξεις ή φράσεις, έτσι και οι παράγραφοι μεταξύ τους συνδέονται με λέξεις, ή φράσεις, αλλά επιπλέον και με προτάσεις ολόκληρες.

Αυτές τις λέξεις, φράσεις ή προτάσεις τις ονομάζουμε ή διαρθρωτικές ή συνοχής δυο παραγράφων μεταξύ τους, ή απλώς συνδετικά.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα για να γίνουν κατανοητοί μερικοί από τους τρόπους της σύνδεσης.

Πολλές φορές οι παράγραφοι συνδέονται με την επανάληψη μιας λέξης. Παράδειγμα:

Άλλες φορές χρησιμοποιούμε μια συνώνυμη λέξη. Στο παρακάτω παράδειγμα η λέξη «κατασκευή» χρησιμοποιείται στην &3 ως συνώνυμη της λέξης «επιχείρημα»:

Αλλά είναι δυνατό και με ένα επίρρημα να συνδεθεί η μια παράγραφος με την άλλη. Η παρακάτω &4 συνδέεται με την προηγούμενη με το επίρρημα «όταν», αλλά και με την επανάληψη της λέξης «γνώμη»:

«&1 Μια από τις πολλές σημασίες της ελληνικής λέξης ‘’λόγος’’ είναι εκείνη που την ταυτίζει με . . . . το επιχείρημα. &2 Τα εγχειρίδια της Λογικής ορίζουν το επιχείρημα διαλογισμό . . που συντίθεται για να αποδείξει την αλήθεια ή το ψεύδος [ ενός ισχυρισμού]. & 3 Πρόκειται . . . για μια λογική κατασκευή που γίνεται για να βεβαιώσει ή για να ανασκευάσει ‘’έναν ισχυρισμό’’, ‘’ μια γνώμη’’. &5 Όταν δεν πείθουμε το ακροατήριό μας, λόγου χάρη το πλήθος σε μια συνέλευση, η ερώτηση που προβάλλεται ή υπονοείται, είναι: Ποιόν ή ποιους λόγους έχεις για να υποστηρίζεις αυτή τη γνώμη;»

Άλλες φορές συνδέονται δυο παράγραφοι με την παράλειψη μιας ολόκληρης πρότασης. Παράδειγμα παράλειψης ολόκληρης πρότασης είναι η περίπτωση που σε μια παράγραφο καταλήγουμε σε δυο συμπεράσματα και στην επόμενη παράγραφο θεωρούμε ως θεματική της πρόταση το δεύτερο συμπέρασμα της προηγούμενης παραγράφου, χωρίς να το ξαναγράψουμε.

Σε πολλές περιπτώσεις εξάλλου για να έρθουμε σε μια νέα παράγραφο, χρησιμοποιούμε ολόκληρες προτάσεις που μας διευκολύνουν – που μπορούμε να τις πούμε διευκολυντικές θεματικές προτάσεις-. Η νέα παράγραφος συνδέεται τότε με την προηγούμενη, ή και με όλες τις προηγούμενες με αυτή τη διευκολυντική θεματική πρόταση. Παραδείγματα:

-α) Έστω ότι εξετάζουμε σε μια παράγραφο τα αίτια της βίας και για να πάμε στην επόμενη όπου θα εξετάσουμε τα αποτελέσματα της βίας, αρχίζουμε την επόμενη με την πρόταση «ας εξετάσουμε τώρα ποια αποτελέσματα φέρνει η βία». (οπότε συνεχίζουμε λόγου χάρη με τα εξής : Τα αποτελέσματα είναι . . . αυτά και εκείνα).

-β) Ή έστω ότι τελειώσαμε το αποδεικτικό μας κείμενο και θέλουμε να ανακεφαλαιώσουμε τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε στις διάφορες προηγούμενες παραγράφους, οπότε την ανακεφαλαιωτική μας παράγραφο την ξεκινάμε λόγου χάρη με την πρόταση «Ας ανακεφαλαιώσουμε τώρα τα συμπεράσματα στα οποία καταλήξαμε στις προηγούμενες παραγράφους μας».

Άλλοι τρόποι σύνδεσης δυο παραγράφων μεταξύ τους είναι:

Α, λέξεις ή εκφράσεις ή προτάσεις που αντιθέτουν (αν και, εντούτοις, εξάλλου κτλ), που δηλώνουν χρονικές σχέσεις (πχ όταν αναλύσουμε αυτό, τότε συμπεραίνουμε το άλλο).

Β, η αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, με συνεπώνυμη ή υπερώνυμη, ή με άλλη γενικότερου όρου (πχ φοιτητής> σπουδάζουσα νεολαία), ή που παρουσιάζει νοηματική συγγένεια (πχ συνολικό ποσό, συνολική αμοιβή).

Ας σημειωθεί ότι ένας όρος (λέξη ή φράση) μπορεί ορισμένες φορές να υπαχθεί σε περισσότερους από έναν τρόπους σύνδεσης.

{ Ας σημειωθεί επίσης, πρόσθετα, ότι οι τρόποι σύνδεσης των αποδεικτικών παραγράφων μεταξύ τους, διαφέρουν από τους τρόπους σύνδεσης των περιγραφικών και των αφηγηματικών παραγράφων. Εκεί οι τρόποι σύνδεσης είναι λιγότεροι και πιο απλοί. Στην περιγραφική παράγραφο οι παράγραφοι συνδέονται μεταξύ τους κυρίως με τους τοπικούς προσδιορισμούς ∙ όσον αφορά στην αφήγηση, οι παράγραφοι συνδέονται μεταξύ τους κυρίως με χρονικούς προσδιορισμούς. Ενώ στην απόδειξη οι τρόποι σύνδεσης των παραγράφων μεταξύ τους είναι περισσότεροι και όπως είδαμε πιο πολύπλοκοι}.

ΠΙΟ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ
- Πώς πετυχαίνουμε τη νοηματική σύνδεση της μιας παραγράφου με την άλλη; Πώς πετυχαίνουμε δηλαδή την συνεκτικότητα των παραγράφων; - Είναι πολύ απλό. Όπως μέσα σε μια παράγραφο δεν αλλάζουμε την πλευρά του θέματος, αλλά παραμένουμε και εξετάζουμε την ίδια πλευρά από το θέμα, αυτή δηλαδή που αναφέρεται στη θεματική πρόταση, έτσι και στο κείμενο δεν αλλάζουμε το γενικό θέμα για το οποίο γράφουμε το κείμενο. - Δεν αλλάζουμε λοιπόν το αρχικό θέμα για το οποίο γράφουμε το κείμενό μας, αλλά παραμένουμε στο ίδιο. - Απλώς, σε κάθε παράγραφο εξετάζουμε και από μια πλευρά του γενικού θέματος.

Έτσι, αν γενικό θέμα στο κείμενό μας είναι λχ το περιβάλλον, σε μια παράγραφο εξετάζουμε και μιλάμε για τον ορισμό- τι εννοούμε δηλαδή περιβάλλον, στην άλλη για το από πότε ο άνθρωπος άρχισε να επεμβαίνει έντονα και να καταστρέφει το περιβάλλον- ιστορική ανασκόπηση, στην άλλη για τις αιτίες που καταστρέφουμε το περιβάλλον, στην άλλη τα αποτελέσματα από την καταστροφή του, στην άλλη τι νομίζουμε ότι πρέπει να γίνει για να σταματήσει ή έστω να περιοριστεί η καταστροφή του, κτλ).
{Πώς καταστρέφεται η συνεκτικότητα; Έστω ότι έχουμε ως θέμα για την έκθεσή μας "η καταστροφική του φυσικού περιβάλλοντος", και έστω ότι γράφουμε στην πρώτη παράγραφο τον ορισμό για το τί εννοούμε φυσικό περιβάλλον, στη δεύτερη τα αίτια που οδηγούν στην καταστροφή του, και ξαφνικά στην τρίτη παράγραφο μιλάμε για το οικογενειακό μας περιβάλλον και το πόσο καλό είναι. Τότε με την τρίτη παράγραφο καταστρέψαμε τη συνεκτικότητα των παραγράφων μας. Η συνεκτικότητα, λοιπόν, καταστρέφεται αν σε μια παράγραφο ξεφύγουμε από το κεντρικό θέμα για το οποίο γράφουμε την έκθεσή μας}.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο για την αλληλουχία
-Για την αλληλουχία θα πω τα εξής: Αλληλουχία είναι να έχουν όλες οι προτάσεις μιας παραγράφου σχέση μεταξύ τους, να μην είναι δηλαδή η μια άσχετη με την άλλη, και επιπλέον όλες οι προτάσεις της παραγράφου να είναι σε λογική σειρά, δηλαδή σε τάξη, και όχι ανάκατα. - Ας τα δούμε όλα αυτά με δυο παραδείγματα (και μετά θα παραθέσω τι λένε φιλόλογοι σε δυο άλλα μπλοκ).
- 1^ο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Θεματική πρόταση: Βία υπήρχε πάντα. Βασικές προτάσεις (ή με άλλη ορολογία: αποδεικτικές προτάσεις, ή προκείμενες): Στην αρχαιότητα βία υπήρχε με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα με τη μορφή της Ιεράς Εξέτασης, και από εκεί και πέρα μέχρι τις μέρες μας εμφανίζεται ως αποικιοκρατία, ως φασισμός, ναζισμός, σταλινισμός, χωρίς να λείψουν οι υποδουλώσεις λαών και κρατών, ή ακόμα και ο ξεριζωμός ή αφανισμός ολοκλήρων πληθυσμών. - ΣΧΟΛΙΑ: Η θεματική πρόταση, υποστηρίζεται από βασικές προτάσεις και είναι στην αρχή της παραγράφου. Ακολουθούν μετά οι βασικές προτάσεις που είναι τοποθετημένες με χρονολογική σειρά (η πρώτη αφορά την αρχαιότητα, η δεύτερη το μεσαίωνα, οι υπόλοιπες τη μετέπειτα εποχή μέχρι σήμερα).
-2^ο ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ (αντιστροφή του πρώτου, όπου η θεματική πρόταση είναι στο τέλος ως συμπέρασμα): Βασικές προτάσεις (ή με άλλη ορολογία: αποδεικτικές προτάσεις, ή προκείμενες): Στην αρχαιότητα βία υπήρχε με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα με τη μορφή της Ιεράς Εξέτασης, και από εκεί και πέρα μέχρι τις μέρες μας εμφανίζεται ως αποικιοκρατία, ως φασισμός, ναζισμός, σταλινισμός, χωρίς να λείψουν οι υποδουλώσεις λαών και κρατών, ή ακόμα και ο ξεριζωμός ή αφανισμός ολοκλήρων πληθυσμών. Συμπέρασμα: Όπως μας πιστοποιεί η Ιστορία, βία υπήρχε πάντα, όπως βέβαια και στις μέρες μας.
ΑΝΤΙΓΡΑΦΩ ΤΑ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΠΟ ΔΥΟ ΑΛΛΑ ΜΠΛΟΚ
Α) ΑΡΝΗΤΙΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Από ιστολόγιο όπου γράφει ο φιλόλογος Γιάννης Ουσταμπασίδης: [. . .] γ) Αλληλουχία ( = λογική σειρά νοημάτων ) π.χ στην πρόταση : «Πολιτισµός είναι το σύνολο των επιτευγµάτων του ανθρώπου στον υλικοτεχνικό τοµέα, στην ποίηση και στον ηθικοπνευµατικό τοµέα» > η φράση «στην ποίηση» δεν έχει αλληλουχία. [σ.σ. η ποίηση περιλαμβάνεται στον ηθικοπνευματικό τομέα, άρα είναι περιττή και διασπά την αλληλουχία των δυο άλλων φράσεων. Θα έφθανε να πούμε "στον υλικοτεχνικό τομέα και στον ηθικοπνευματικό τομέα" και θα είμασταν σωστοί].
Β) Από ιστολόγιο των εκπαιδευτηρίων Δούκα [. . . ] 4. Αλληλουχία Νοημάτων Οι λεπτομέρειες μιας παραγράφου πρέπει να συνδέονται λογικά, ώστε η μια να απορρέει από την άλλη. Με την εξασφάλιση λογικής αλληλουχίας ο αναγνώστης κατανοεί την πορεία της σκέψης και μπορεί να ελέγχει την ορθότητα των ιδεών μας. Αντίθετα, η έλλειψη λογικής αλληλουχίας οδηγεί σε λογικά χάσματα, αντιφάσεις και αυθαίρετα συμπεράσματα, που ζημιώνουν την παράγραφο. Προσθήκη 12/8/12:

Κείμενο του μαθητή ή μαθήτριας Π. Κ. της Γ ΄ Λυκείου (!!!)

Αντιγραφή από βιβλίο του 1979 του γνωστού φιλόλογου Νίκου Γρηγοριάδη «Η παράγραφος», σελ. 51:

Ρυθμό λέμε την εντύπωση που μας προκαλεί η επανάληψη σε κανονικά χρονικά διαστήματα ενός ακουστικού ή κιναισθητικού ερεθίσματος.//Από το εκνευριστικό χτύπημα ενός παιδικού τυμπάνου ως τις λεπτεπίλεπτες ηχητικές αποχρώσεις της ποίησης και της μουσικής υπάρχει μια αδιάκοπη εξέλιξη και εκλέπτυνση της ανθρώπινης ευαισθησίας στο ρυθμό.// Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν το τέχνασμα του ρυθμού για να κινήσουν την προσοχή και το ενδιαφέρον των άλλων ∙ η συγκινησιακή δύναμη που κρύβει ο ρυθμός μπορεί να τραβήξει την προσοχή μας, ακόμη κι όταν είμαστε αφοσιωμένοι κάπου αλλού.// Η ομοιοκαταληξία και η παρήχηση είναι φυσικοί τρόποι που δίνουν έμφαση στο ρυθμό της γλώσσας με την επανάληψη όμοιων ήχων σε κανονικά διαστήματα.// Οι διαφημιστές και όσοι γράφουν τα πολιτικά συνθήματα δείχνουν ιδιαίτερη αγάπη στην παρήχηση και την ομοιοκαταληξία: «Συνιστούμε ΣΚΙΠ, συνιστούμε ΣΚΙΠ, πλένει καθαρά, πλένει βιολογικά», «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία», «Δε σε θέλει ο λαός, παρ’ τή μάνα σου κι εμπρός», είναι συνθήματα χωρίς ίσως καμιά λογοτεχνική αξία, αλλά οι ήχοι τους χαράζουν στο μυαλό μας μια ρυθμική ηχώ που δύσκολα ξεχνιέται.
ΣΧΟΛΙΑ μου: 1) Τρία θαυμαστικά στο μαθητή/μαθήτρια Π. Κ. συγγραφέα του παραπάνω κειμένου, για τις σωστές σκέψεις που εκφράζει και για την καλή διατύπωση. 2) Έχω χωρίσει το κείμενο σε μέρη. Όλα τα μέρη μιλούν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο για το ρυθμό. Αυτό δένει νοηματικά το ένα μέρος με το άλλα, έτσι ώστε όλα μαζί να αποτελούν ένα ενιαίο κείμενο, οπότε έχουμε Συνεκτικότητα Νοημάτων. Επίσης έχουμε Αλληλουχία Νοημάτων, γιατί πουθενά δεν παρεμβάλλεται σκέψη που να μη μιλάει για το ρυθμό. Τέλος ως προς τη Συνοχή: στο κείμενο αυτό επιτυγχάνεται κυρίως με τη λέξη «ρυθμός» και τα παράγωγά της «στο ρυθμό», «ρυθμική ηχώ», και στο τέλος με τις λέξεις ομοιοκαταληξία και παρήχηση. 3) Σε κάποια σημεία αντί της λέξης ρυθμός θα μπορούσε ίσως προς αποφυγή της συχνής επανάληψης αυτής της λέξης, να χρησιμοποιηθεί η λέξη «ερέθισμα, ή κιναισθητικό ερέθισμα», μια και ήδη από την αρχή ο/η συγγραφέας παρομοιάζει τον ρυθμό με κιναισθητικό ερέθισμα. Αλλά αυτό το λάθος, είναι μικρό μπροστά στις σπουδαίες σκέψεις που παραθέτει.
==========

Τα ιστολόγιά μου

20) Σχέδια έκθεσης Λυκείου

Α) - Ας δώσω ένα γενικό σκαρίφημα (δηλαδή ένα πολύ πρόχειρο σχεδιάγραμμα) για το τι περιέχει ο Πρόλογος, το ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ και ο Επίλογος.

- Ας σημειώσω όμως πρώτα, ότι πολλές φορές ορισμένες πλευρές τις βάζουμε ή στον πρόλογο ή στο κύριο μέρος, και ορισμένες ή στο κύριο μέρος ή στον επίλογο.

► ΣΚΑΡΙΦΗΜΑ:

-Πρόλογος: (βλέπε στη 10η ανάρτηση:) μπορεί να ξεκινήσει με την ιστορική ανασκόπηση, ή με κάτι άλλο, πχ με το πρόβλημα που θα μας απασχολήσει, ή με τον ορισμό.

-ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ π ε ρ ί π ο υ περιέχει τις εξής πλευρές:

>Ορισμό της έννοιας > εκτός αν τον ορισμό της έννοιας τον βάλουμε ως πρόλογο.

>Ιστορική ανασκόπηση > εκτός αν τη βάλουμε ως πρόλογο.

>Αποτελέσματα δυσμενή > ή ευμενή, αν το θέμα ζητάει να γράψουμε τα ευμενή.

>Αιτίες δυσμενείς > ή ευμενείς ,αν το θέμα ζητάει να γράψουμε τις ευμενείς.

>Μήπως κάτι γίνεται με υπερβολή και όχι με μέτρο;

>Πώς θα περιοριστούν τα δυσμενή αποτελέσματα

και οι δυσμενείς αιτίες > εκτός αν το θέμα δεν μας ζητάει κάτι τέτοιο, οπότε αυτό θα το γράψουμε με πολύ συντομία στον επίλογο.

> Πώς θα ενδυναμώσουμε τα ευμενή αποτελέσματα και αίτια > εκτός αν το θέμα δεν μας ζητάει κάτι τέτοιο, οπότε αυτό θα το γράψουμε με πολύ συντομία στον επίλογο.

Επίλογος: Περιέχει την παράγραφο με ανακεφαλαίωση των συμπερασμάτων μας, την παράγραφο με το γενικό συμπέρασμα, αν πρέπει να γράψουμε τέτοια παράγραφο, και τις παραγράφους (*) πώς θα περιορίσουμε τα δυσμενή αποτελέσματα και αίτια ή πώς θα ενδυναμώσουμε τα ευμενή, αν αυτές δεν τις βάλαμε στο κύριο μέρος.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:

1) Ό,τι γράψουμε στον πρόλογο δεν το ξαναγράφουμε βέβαια στο κύριο μέρος. Ένας πρόλογος καλό είναι να μην ξεκινάει με ορισμό, αλλά με κάτι άλλο, πχ με ιστορική ανασκόπηση. Αν πάντως δυσκολευόμαστε να βρούμε κάτι ως πρόλογο, τότε ξεκινάμε με ορισμό για να μη χάνουμε την ώρα μας. (Άρα πρέπει να συνηθίσουμε να βρίσκουμε προλόγους που θα ξεκινάν με κάτι άλλο και όχι με ορισμό που κανονικά ανήκει στο Κύριο Μέρος της έκθεσης).

2) Το πώς θα περιορίσουμε τα δυσμενή αποτελέσματα και αίτια, ή πώς θα ενδυναμώσουμε τα ευμενή, ανάλογα με το θέμα θα τα βάλουμε ή στο Κύριο Μέρος ή στον επίλογο.

3) Ο επίλογος περιέχει την παράγραφο με την ανακεφαλαίωση των κυριότερων συμπερασμάτων μας, ή την παράγραφο με το γενικό μας συμπέρασμα και μια δυο άλλες πολύ σύντομες παραγράφους (* πχ πως θα περιορίσουμε τα δυσμενή αποτελέσματα ή τα δυσμενή αίτια). Σε ορισμένες περιπτώσεις κλείνει με μια προτροπή ή ευχή.

Β) Η φιλόλογος Ελένη Σκαλιστή - Δερέκα στην Ιστοσελίδα της έγραψε κείμενο με θέμα την Εξειδίκευση. Θα παραθέσω το σχεδιάγραμμα του κειμένου της και μετά θα κάνω ένα μικρό σχόλιο:
- Πρόλογος: με ιστορική ανασκόπηση της εξειδίκευσης,
- Κύριο Μέρος: 1, Ορισμός της έννοιας ''εξειδίκευση'', 2, Αιτίες που μας ωθούν σε εξειδίκευση, 3, Θετικά αποτελέσματα από την εξειδίκευση, 4, Αρνητικά αποτελέσματα από την εξειδίκευση,
- Επίλογος : Αντιμετώπιση των αρνητικών αποτελεσμάτων (= τι πρέπει να κάνουμε).

ΣΧΟΛΙΟ ΜΟΥ: Όπως θα παρατηρήσατε η συγγραφέας γράφει και για τα θετικά και για τα αρνητικά αποτελέσματα. Υπάρχουν δηλαδή περιπτώσεις που θα γράψουμε και για τα θετικά και για τα αρνητικά αποτελέσματα, πχ αν μας το ζητάει το θέμα της έκθεσης.

Γ) Στο μπλοκ ‘’ Πολυφροντιστήριο . . .telepedia.net ‘’ βρήκα ένα μικρό κείμενο με θέμα τα Ανθρώπινα δικαιώματα, κείμενο που μπορεί να χωριστεί κατά τη γνώμη μου με τον παρακάτω τρόπο, που καλό είναι να τον έχουμε υπόψη μας:

- ΠΡΟΛΟΓΟΣ: Ορισμός: Τα ανθρώπινα δικαιώματα συνίστανται στη δυνατότητα . . .

- ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ: Ιστορική ανασκόπηση . . .

- ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Είναι σαφές ότι η ύπαρξη ανθρώπινων δικαιωμάτων είναι βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη και την πρόοδο ενός κράτους.

- ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ (ΠΑΡΑΒΙΑΣΕΙΣ): Παρ’ όλα αυτά, ακόμα και σήμερα,. .. και δημοκρατικές κυβερνήσεις παραβιάζουν κάποια από αυτά . . .

- ΕΠΙΛΟΓΟΣ: (Προτάσεις για το τι πρέπει να κάνουμε:) Η υπεράσπιση τους λοιπόν . .. είναι ζήτημα πολιτισμού και ηθικής .. . Είναι αναγκαίο, η παγκόσμια κοινή γνώμη να βρίσκεται σε εγρήγορση και να εξεγείρεται όταν θεμελιώδη δικαιώματα παραβιάζονται [. . .].

ΣΧΟΛΙΑ ΜΟΥ: Ο/η συγγραφέας συντάσσει για ένα πολύ μεγάλο θέμα ένα μικρό κείμενο γι’ αυτό του δίνει μια συνοπτική, περιληπτική, μορφή. Αρχίζει με ορισμό, οπότε ως Πρόλογο θεωρούμε την παράγραφο που περιέχει τον ορισμό. Το Κύριο Μέρος αρχίζει με Ιστορική ανασκόπηση, συνεχίζει με τα ευμενή Αποτελέσματα που φέρνουν τα ανθρώπινα δικαιώματα, όταν γίνονται σεβαστά σε ένα Κράτος, και με το τι Καταστάσεις αντιμετωπίζουν σήμερα τα ανθρώπινα δικαιώματα σε ορισμένες χώρες (ότι δηλαδή πολλές φορές παραβιάζονται). -(Να πω ακόμα ότι στο κείμενο αυτό βρίσκουμε και την πλευρά "κατάσταση", σε ποια δηλαδή κατάσταση βρίσκονται σήμερα σε ορισμένες χώρες τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ας έχουμε, λοιπόν, υπόψη μας ότι κι εμείς σε ένα κείμενό μας μπορεί να εξετάσουμε και να αναφέρουμε σε τι κατάσταση βρίσκεται το 'πράγμα' για το οποίο γράφουμε την έκθεσή μας, όπως εδώ το 'πράγμα' που το λέμε "ανθρώπινα δικαιώματα").
==========

Τα ιστολόγιά μου

Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου 2014

19) Η περίληψη στην έκθεση λυκείου, κλπ

ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ ΑΥ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Περίληψη, πώς γίνεται
(Σημείωση: για την Περίληψη κειμένου μιλάνε βέβαια τα σχολικά βιβλία, όπως και πολλά μπλοκ φιλολόγων. Εδώ μεταφέρω την άποψη φοιτητή που υπογράφει Scandal (Πέτρος), που την έγραψε στο μπλοκ ischool/e-steki.gr . Μεταφέρω σε διασκευή κάποια κύρια σημεία από την άποψή του- για τα υπόλοιπα που είναι αρκετά και ενδιαφέροντα παρακαλώ αυτόν που με διαβάζει να ανατρέξει στο μπλοκ ischool).
1. Η περίληψη έχει πληροφοριακό χαρακτήρα, οπότε η εισαγωγή της είναι προτιμότερο να ξεκινά με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο. 2. Η περίληψη μπορεί να υποκαταστήσει το αρχικό κείμενο σε περιπτώσεις που θέλουμε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να πάρουμε μια ιδέα για το περιεχόμενο του κειμένου. 3. Είναι προσωπική δημιουργία αυτού που την κάνει, αλλά σε καμία περίπτωση δεν προδίδει το πνεύμα του συγγραφέα του αρχικού κειμένου. Πώς γίνεται: 1. Επισημαίνουμε το θεματικό κέντρο του κειμένου.2. Διακρίνουμε τα ουσιώδη στοιχεία του κειμένου από τα επουσιώδη. 3. Δίνουμε συνοπτικά το περιεχόμενο κάθε παραγράφου ή κάθε νοηματικής ενότητας ή κάθε ή κεφαλαίου (ανάλογα με την έκταση του αρχικού κειμένου). 4. Χρησιμοποιούμε προσωπική έκφραση: Δεν αρκεί κάποιος να επαναλαμβάνει κάθε φράση αφαιρώντας όσο το δυνατόν περισσότερες λέξεις και βρίσκοντας συνώνυμα των λέξεων, γιατί τότε πρόκειται για μηχανική εργασία σύντμησης του κειμένου και όχι για μια εργασία που προέρχεται από τη βαθύτερη κατανόησή του. 5. Σεβόμαστε το νόημα του κειμένου: αποδίδουμε στην περίληψη το περιεχόμενο του κειμένου, χωρίς να σχολιάζουμε ή να κρίνουμε τα αναφερόμενα σε αυτό, έστω κι αν διαφωνούμε με αυτά. [. . . .]
ΠΡΟΣΘΗΚΗ: Κατά την άποψή μου: Η Περίληψη έχει σχέση με την αφαίρεση= αφαιρώ από ένα κείμενο τα περιττά, και αναφέρω μόνο τα ουσιώδη, τα κυριότερα δηλαδή από αυτά που περιέχει το κείμενο. -Με άλλα λόγια, αναφέρω τα κυριότερα συμπεράσματα και τις κυριότερες προκείμενες με βάση τις οποίες βγήκαν αυτά τα συμπεράσματα. -Στο νέο κείμενο που κάνω (στην περίληψη) αναφέρω μόνο τα κυριότερα που είπε ο συγγραφέας του, χωρίς να ασκώ, χωρίς να κάνω, κριτική αν είναι σωστά ή όχι. - Η Περίληψη γίνεται για να κατατοπιστεί κάποιος με συντομία στο τι είπε σε ένα κείμενο του ένας συγγραφέας.. Βήματα> -Για να κάνω περίληψη ενός κειμένου, πρέπει πρώτα από όλα να κατανοήσω καλά εγώ ο ίδιος το κείμενο. Να δω ποιος το γράφει και σε ποιους το απευθύνει, αλλά και γιατί το γράφει. Μετά να σημειώσω τα κυριότερα που περιέχει το κείμενο. Τρίτο βήμα είναι να ξαναδιαβάσω αυτά που σημείωσα, να δω αν παρέλειψα κάτι που δεν έπρεπε και να το συμπληρώσω, ή αν έβαλα κάτι περιττό να το πετάξω στην άκρη. Τέταρτο βήμα: βλέπω, με ειλικρίνεια όμως, αν είμαι ευχαριστημένος ή όχι , και αν όχι επαναλαμβάνω το τρίτο βήμα. (Το να διαπιστώσω με ειλικρίνεια αν είμαι ευχαριστημένος ή όχι είναι το σοβαρότερο βήμα= αν είμαι ευχαριστημένος, θα είναι και ο καθηγητής που θα το διαβάσει. Αν δεν είμαι ευχαριστημένος, τότε ηρεμώ και με ηρεμία επαναλαμβάνω την όλη διαδικασία). -Άλλα βήματα είναι να προσέξω την διατύπωσή μου, τη σωστή σύνταξη των προτάσεών μου, τη σωστή δόμηση του κειμένου μου και την ορθογραφία. > Η περίληψη είναι ουσιαστικά μια μαθηματική άσκηση. Όπως, εξάλλου, και το γράψιμο μιας έκθεσης.
ΠΡΟΣΘΗΚΗ: Βλέπε για την Περίληψη, εκτός από άλλα ενδιαφέροντα μπλοκ, και το μπλοκ του φιλόλογου Βασίλη Συμεωνίδη στο κεφάλαιο "Αξιολόγηση της Περίληψης Κειμένου".

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ : Θα προτρέψω τους μαθητές και ιδίως της γ΄ λυκείου, να δουν στο διαδίκτυο μπλοκ φιλολόγων που έχουν αναρτήσει τα θέματα των πανελληνίων εξετάσεων των προηγούμενων ετών -τα κείμενα και τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις που δίνουν στα ερωτήματα. Να διασταυρώσουν, μάλιστα, τις απαντήσεις που δίνουν αυτοί και εκείνοι οι φιλόλογοι για να αποκομίσουν ευρύτερες γνώσεις και ευρύτερη άποψη. Πχ πώς έκανε την περίληψη ο ένας φιλόλογος και πώς ο άλλος, πώς κατάρτισε στο "κείμενο των 500 λέξεων" τον πρόλογο ή τον επίλογο ο ένας φιλόλογος και πώς ο άλλος. -Προσθήκη: Ο φιλόλογος ΚΩΔΩΝΑΚΗΣ Γ. κάτω από τον τίτλο Νεοελληνική Γλώσσα Γ΄ λυκείου, έχει αναρτήσει στον ιστότοπό του ένα ενδιαφέρον κείμενο, θέτει ερωτήσεις, όπως αυτές που τίθενται στις πανελλήνιες, και προτείνει στους μαθητές να τις απαντήσουν. Κείμενα με παρόμοιες ερωτήσεις θέτουν και άλλοι καλοί και άξιοι φιλόλογοι στα δικά τους μπλοκ. Μπορεί, θέλω να πω, ένας μαθητής να βρει τέτοιες "ασκήσεις" που τον προετοιμάζουν για τις πανελλήνιες και να λύσει όσο μπορεί περισσότερες. -Προσθήκη: Στον ιστότοπο keimena.gr, κάτω από τον τίτλο Γενικές αρχές και τεχνικές υποδείξεις για την αξιολόγηση των γραπτών δοκιμίωντων Γενικών Εξετάσεων, αναφέρονται οδηγίες για το ποια σημεία σε μια έκθεση λυκείου είναι επιθυμητά και ποια ανεπιθύμητα. Προτρέπω τους μαθητές να ρίξουν μια καλή ματιά και να σημειώσουν σε μια κόλλα τα επιθυμητά και απέναντι αυτά που πρέπει να αποφεύγουν. =====

Τα ιστολόγιά μου

Παρασκευή 23 Νοεμβρίου 2012

18) Στοχασμός (συνέχεια στην 5η ανάρτηση)

Στην 5η ανάρτηση αυτού του μπλοκ έγραψα για τον στοχασμό τα εξής:
- "" Τον στοχαστικό λόγο τον κατασκευάζουμε, τον δομούμε, τον συντάσσουμε με ψυχολογικό θα πω, ειρμό. Παραθέτουμε δηλαδή τους συλλογισμούς μας έτσι όπως τους πρωτοσυλλάβαμε χωρίς να τους έχει επεξεργαστεί ο νους μας με αυστηρότητα, χωρίς να έχει παραμερίσει εκείνα που πρέπει να παραμερίσει και να προσθέσει εκείνα που πρέπει να προσθέσει. Εξάλλου, σε πάρα πολλά θέματα δεν υπάρχουν χειροπιαστές αποδείξεις, οπότε για να τα υποστηρίξουμε παραθέτουμε "αποδεικτικές νύξεις", τα αντιμετωπίζουμε δηλαδή με στοχασμό.
-Πάντως, σε ένα αποδεικτικό κείμενο στο τέλος βάζουμε μια δυο παραγράφους με στοχασμό. Λέμε σ' αυτές τι πρέπει να γίνει, τι νομίζουμε ότι πρέπει να γίνει. Έτσι ένα αποδεικτικό κείμενο για τη βία, μπορεί να το κλείσουμε με μια παράγραφο όπου θα λέμε πχ "πόσο ο κόσμος μας αλήθεια, θα ήταν καλύτερος αν δεν υπήρχε βία, αν οι λαοί ήταν αδελφωμένοι, αν αυτό και αν εκείνο. . " = παράδ. 1 .

- Να συμπληρώσω τώρα τα ακόλουθα:
- Τον στοχαστικό λόγο που συντάσσουμε με ψυχολογικό ειρμό, τα σχολικά βιβλία, όπως και ορισμένα μπλοκ φιλολόγων, τον ονομάζουν ελεύθερο στοχασμό, όπου επικρατεί ο συνειρμός: μπορούμε επομένως να τον πούμε ελεύθερο ή συνειρμικό.
- Τον στοχασμό όπου παραθέτουμε αποδεικτικές νύξεις μπορούμε να τον ονομάσουμε βαθυστόχαστο. Τον χρησιμοποιούμε ίσως πιο πολύ, από ότι τον προηγούμενο, στον επίλογο των εκθέσεών μας. Έτσι πχ λέμε " Για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος, πρέπει να εξαλειφθεί η βία, να συναδελφωθούν οι λαοί, να γίνει αυτό και εκείνο" = από εδώ έχουμε αφαιρέσει το συναισθηματικό "πόσο ο κόσμος μας θα ήταν καλύτερος" που χρησιμοποιήσαμε στο προηγούμενο παράδ. 1.
- Ο ελεύθερος στοχασμός είναι πιο κοντά στην λογοτεχνία και στην ψυχαγωγία.
- Ο βαθυστόχαστος στοχασμός είναι πιο κοντά στον αποδεικτικό λόγο, γιατί και ο ένας και ο άλλος λένε απόψεις που μπορούν να ελεγχθούν αν είναι σωστές ή λανθασμένες και κυρίως γιατί και οι δυο χρησιμοποιούν τον ορθολογισμό, και καθόλου το συναίσθημα.
- Ο βαθύς στοχασμός χρησιμοποιεί κυρίως το πρέπει και το θα: πχ "για να γίνει ο κόσμος μας καλύτερος, πρέπει αυτό και εκείνο" ή "θα γίνει ο κόσμος μας καλύτερος αν γίνει αυτό κι εκείνο".

- Υπάρχουν όμως διαβαθμίσεις:
- Ο ελεύθερος στοχασμός, από την απλή ψυχαγωγία με το χιούμορ, μέχρι το να αγγίζει σε ορισμένα σημεία του τον βαθύ στοχασμό.
- Ο βαθυστόχαστος λόγος διαβαθμίζεται από τον απλό ως τον κορυφαίο. Έτσι το να γράψει κανείς σήμερα πώς θα περιοριστεί η βία, ή πώς θα γίνει ο κόσμος μας καλύτερος, ανήκει ίσως στην πρώτη διαβάθμιση του βαθύ στοχασμού μια και έχει διαβάσει πολλά γι' αυτό το θέμα, ενώ οι απόψεις του Πρωταγόρα (483-425 π Χ) για την ποινή, ότι πρέπει να μην είναι εκδικητική αλλά σωφρονιστική και να επιβάλλεται σύντομα για να αποτρέπει τους υπόλοιπους πολίτες από το να διαπράττουν εγκλήματα, ανήκουν στην κορυφή του βαθύ στοχασμού, γιατί ποτέ μέχρι τότε δεν είχε λεχθεί κάτι σχετικό.
- Ο βαθύς στοχασμός κορυφαίων διανοητών είναι αυτός που βελτίωσε και βελτιώνει, που συντέλεσε και συντελεί στην εξέλιξη του πολιτισμού. Πολλά ρητά και αποφθέγματα, όπως βέβαια και πολλά κείμενα κορυφαίων διανοητών, ανήκουν σ' αυτό το είδος στοχασμού.
- (Στον κορυφαίο στοχασμό πρέπει να κατατάξουμε και απόψεις ορισμένων θετικών επιστημόνων, πχ του Δημόκριτου ότι η ύλη αποτελείται από άτομα. Επομένως τον βαθύ στοχασμό μπορούμε να τον διαχωρίσουμε σε εκείνον που καταγίνεται με κοινωνικά ζητήματα και σε εκείνον που καταγίνεται με φυσικά θέματα).

-Θα πω ακόμα ότι υπάρχει και ένα τρίτο είδος στοχασμού: ο μεταφυσικός στοχασμός. Αλλά αυτός εξετάζεται από την επιστήμη της Θεολογίας.
-Πρέπει όμως να σημειώσω ότι πολλά από αυτά που έχει πει έχουνε παίξει τεράστιο ρόλο στην εξέλιξη του πολιτισμού, ιδιαίτερα στην ηθική και στον ανθρωπισμό. Πχ οι δέκα εντολές του Μωυσή, το αγάπα τον πλησίον σου, το μακάριοι αυτοί που αγαπούν και σέβονται την δικαιοσύνη, ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθο βαλέτω που ουσιαστικά μιλάει για την επιείκεια, κλπ.
======

Τα ιστολόγιά μου

Τρίτη 18 Σεπτεμβρίου 2012

17) Θέματα εκθέσεων, σχέδια ανάπτυξής τους

-Παραθέτω θέματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εκθέσεις- Τα θέματα αναπτύσσονται αρκετά λεπτομερειακά, σαν είδος μελέτης, σαν εκτενή διαγράμματα, από τα εκπαιδευτήρια 'Καίσαρης' (και αναμεταδίδονται από τη φιλόλογο Σωτηρία Σιαμαντούρα στο μπλοκ της).

-Εμείς ως μαθητές : Διαβάζουμε τη μελέτη, που μας κατατοπίζει αρκετά καλά για αυτό ή εκείνο το θέμα, και εάν πρόκειται να γράψουμε έκθεση για το θέμα αυτό, θα επιλέξουμε ποια σημεία από τη μελέτη πρέπει να γράψουμε. Ό,τι γράψουμε θα το πούμε με δικά μας λόγια και όχι σαν αντιγραφή. Για να πούμε κάτι με δικά μας λόγια, πρέπει να το έχουμε κατανοήσει καλά, να το έχουμε αφομοιώσει.

Ακολουθούν τα θέματα και μετά Σημείωσή μου:

Ενδεικτικά διαγράμματα για τα θεματικούς κυκλους της Β Λυκείου

Άτομα με ειδικές ανάγκες (Εργασία)

Ανεργία (Εργασία)
Βιβλίο (Παιδεία)
Εκπαίδευση (Παιδεία)
Ελεύθερος χρόνος- Ψυχαγωγία
Επάγγελμα (Εργασία)
Ισοτιμία δύο φύλων (Εργασία)
Κόμικς (ΜΜΕ)
Λακωνικότητα ( Λακωνικότητα )
ΜΜΕ (ΜΜΕ)
Πληροφόρηση - Παραπληροφόρηση (ΜΜΕ)
Διαδίκτυο (ΜΜΕ)
Ρατσισμός
Ριάλιτι Τηλεπαιχνίδια (ΜΜΕ)
Τηλεόραση (ΜΜΕ)
Τύπος (ΜΜΕ)

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΟΥ:

Ανεργία

-Το θέμα μπορεί να δοθεί με διάφορες μορφές, πχ α/ η ανεργία στην Ελλάδα, ή β/ τα αίτια της ανεργίας γενικά και ιδιαίτερα στην Ελλάδα, ή γ/ τα αίτια της ανεργίας στην Ελλάδα και οι συνέπειες της ανεργίας στη χώρα μας σήμερα, ή δ/ μπορεί το θέμα να δοθεί με οποιονδήποτε άλλο πιο γενικό τρόπο πχ «τι ξέρετε γενικά για την ανεργία»..

-Έκθεση θα γράψουμε ανάλογα με το θέμα. Άλλη λοιπόν έκθεση θα γράψουμε με θέμα το α, άλλη με θέμα το β, άλλη με θέμα το γ, και άλλη με θέμα που θέλει κάτι άλλο για την ανεργία.

-Θέλω δηλαδή να πω στους μαθητές ότι δεν θα γράψουμε έκθεση όπως ακριβώς αναφέρεται στο διάγραμμα των φροντιστηρίων ‘Καίσαρη’. Αλλά ότι θα επιλέξουμε αυτά που χρειάζονται για αυτό ή για εκείνο το θέμα, ότι άλλοτε θα τονίσουμε αυτά και άλλοτε τα άλλα από όσα μας δίνει το διάγραμμα. Ορισμένα είτε γράψουμε το θέμα α ή β ή γ ή δ, θα είναι κοινά , πχ ο ορισμός για το τι λέμε ανεργία, αλλά αρκετά θα είναι διαφορετικά.

-Με άλλα λόγια, το διάγραμμα των φροντιστηρίων Καίσαρη (διάγραμμα που έχει επιμεληθεί η καλή φιλόλογος Γιωτάκου Κωνσταντίνα) είναι για όλες σχεδόν τις περιπτώσεις. Επομένως πιθανόν στο θέμα δ που μας ζητάει να γράψουμε γενικά για την ανεργία σε όλες τις χώρες, να μη γράψουμε αιτίες που αφορούν μόνον την Ελλάδα, πχ την τάση για απόκτηση πανεπιστημιακού πτυχίου.

- Εκείνο τέλος, που συμβουλεύω, είναι να διαβάσετε και άλλα άρθρα για την ανεργία για να αποκομίσετε πληρέστερη εικόνα για αυτό το θέμα.
-Η Συμβουλή μου αυτή αφορά και τα άλλα θέματα που αναπτύσσουν τα φροντιστήρια Καίσαρη.

> Βλέπε και το νέο μπλοκ μου Έκθεση Λυκείου, θέματα και σκέψεις

======

Τα ιστολόγιά μου

Παρασκευή 14 Σεπτεμβρίου 2012

16) Τρόποι ανάπτυξης των σκέψεών μας

Τρόποι ανάπτυξης των σκέψεών μας

1) Ο κλιμακωτός τρόπος (ή πυραμίδα):

-Τις σκέψεις μας μπορεί να τις ξεκινήσουμε γράφοντας στην αρχή μια ‘απλοϊκή’, ‘ασήμαντη’ και πολύ γνωστή (κοινότυπη) θεματική πρόταση, πχ «βία υπήρχε πάντα». Αυτή όμως μπορεί να μας βοηθήσει και να αποτελέσει το έναυσμα για συνθετότερες σκέψεις, για μεταπήδηση σε άλλες σπουδαιότερες πλευρές. Δηλαδή σε πλευρές όπου αυτά που θα πούμε δεν είναι τόσο γνωστά, τόσο κοινότυπα. Πχ:

-Παράγραφος 1^η: Βία υπήρχε πάντα. Τη βρίσκουμε στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στον μεσαίωνα με την Ιερά Εξέταση, στην μετέπειτα εποχή και μέχρι σήμερα με την αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο, με το φασισμό, ναζισμό, σταλινισμό, παναμερικανισμό και παντουρκισμό, κλπ. κλπ. Βία δυστυχώς υπήρχε πάντα και αυτό οφείλεται σε πολλές αιτίες.

-Παράγραφος 2^η: Τη δουλεία στην αρχαιότητα την υπέβαλαν οικονομικοί λόγοι. Το φανατισμό της Ιεράς Εξέτασης στον μεσαίωνα, θρησκευτικοί λόγοι. Την κτηνωδία του ναζισμού οικονομικοί και ιδεολογικοί. Όλοι όμως οι λόγοι μπορούν να αναχθούν σε δυο.

-Παράγραφος 3^η: Αυτό μας αποδεικνύουν και τα προηγούμενα παραδείγματα και τα σημερινά. Τι άλλο ήταν οι θρησκευτικοί λόγοι στον μεσαίωνα από ιδεολογικοί; σε ποιους λόγους παρά οικονομικούς οφείλονταν οι φυλετικές διακρίσεις, που επικρατούσαν μέχρι πριν λίγα χρόνια στη Νότια Αφρική;

-Παράγραφος 4^η: Πολλοί όμως ανάγουν τους λόγους, τις αιτίες δηλαδή, σε μια και μόνο: Σε ιδεολογικούς λόγους, στην ιδεολογία. Άλλοι αντίθετα, τους ανάγουν σε οικονομικούς, στην υλική και μόνον διάσταση.

-Παράγραφος 5^η με το γενικό συμπέρασμα: Ανεξάρτητα όμως από το ποια από τις δυο παραπάνω θεωρίες κατέχει την αλήθεια, ένα είναι το συμπέρασμα για τον σημερινό μέσο άνθρωπο, για τον πολίτη του κόσμου: Οικονομικοί και ιδεολογικοί λόγοι είναι οι αιτίες του βασανισμού του και της ταλαιπωρίας του, της καταδυνάστευσής του από συνανθρώπους του.

Παράγραφος 6^η (επίλογος): Του μένει τελικά, σε σχέση με τους προγόνους του η πικρή γεύση ότι αυτός κατέχει την αλήθεια που βιώνει, και ότι έχει το αναφαίρετο δικαίωμα για προσπάθεια και ελπίδα. Να δει ίσως κάποτε καλύτερες μέρες. Να ζήσουν έστω οι απόγονοί του σε ένα κόσμο χωρίς αυτές τις σκληρές και άκαρδες αιτίες.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο παραπάνω τρόπος ανάπτυξης σκέψεων ονομάζεται κλιμακωτός (ή πυραμίδα) και οδεύει από τα ασήμαντα , από τα κοινότυπα, προς τα σπουδαία (από τα απλά προς την κορυφή).

2) Η Αντίστροφη πυραμίδα:

- Οδεύουμε από τα σημαντικά προς τα ασήμαντα. Έστω το εξής πρόχειρο σκαρίφημα:

-Παράγραφος 1^η: Πολλοί ανάγουν τους λόγους, τις αιτίες δηλαδή, που υπάρχει πάντοτε βία σε μια και μόνο: Σε ιδεολογικούς λόγους, στην ιδεολογία είτε φυλετική, είτε θρησκευτική, είτε πολιτική. Άλλοι αντίθετα, τους ανάγουν σε οικονομικούς, στην υλική και μόνον διάσταση.

-Παράγραφος 2^η: Τη δουλεία στην αρχαιότητα, για παράδειγμα, την υπέβαλαν οικονομικοί λόγοι. Το φανατισμό της Ιεράς Εξέτασης στον μεσαίωνα, θρησκευτικοί λόγοι. Την αποικιοκρατία, από την αναγέννηση και μετά, και πάλι οικονομικοί. Την κτηνωδία του ναζισμού στην πιο πρόσφατη εποχή, κυρίως ιδεολογικοί, όπως και τη βαρβαρότητα του σταλινισμού.

-Παράγραφος 3η: Βία δυστυχώς υπήρχε πάντα. Τη βρίσκουμε σε όλες τις εποχές από προϊστορία ακόμα, τη συναντάμε στην αρχαιότητα, στο μεσαίωνα, στην αναγέννηση, στη μετέπειτα εποχή και μέχρι και σήμερα, με αυτήν ή εκείνη τη μορφή, με αυτόν ή εκείνον τον μανδύα.

-Παράγραφος 4^η με το γενικό συμπέρασμα: Ανεξάρτητα όμως από το ποια από τις δυο παραπάνω θεωρίες κατέχει την αλήθεια, ένα είναι το συμπέρασμα για τον σημερινό μέσο άνθρωπο, για τον πολίτη του κόσμου: Οικονομικοί και ιδεολογικοί λόγοι είναι οι αιτίες του βασανισμού του και της ταλαιπωρίας του, της καταδυνάστευσής του από συνανθρώπους του.

Παράγραφος 5^η (επίλογος): Του μένει τελικά, σε σχέση με τους προγόνους του η πικρή γεύση ότι αυτός κατέχει την αλήθεια που βιώνει, και ότι έχει το αναφαίρετο δικαίωμα για προσπάθεια και ελπίδα. Να δει ίσως κάποτε καλύτερες μέρες. Να ζήσουν έστω οι απόγονοί του σε ένα κόσμο χωρίς αυτές τις σκληρές και άκαρδες αιτίες.

======