Έκθεση Λυκείου (από τον Δ. Τσαμαρδίνο, Θεσσαλονίκη)

Θεματική πρόταση, κατακλείδα, αποδεικτικό υλικό (λεπτομέρειες), τα ουσιαστικά λάθη (ανεπάρκεια, πλατειασμός, επανάληψη νοημάτων, άσχετο αποδεικτικό υλικό, υπερβολή κτλ), παραδείγματα προλόγου, περιεχόμενο και κύριο μέρος (διαγράμματα), επίλογος, τρόποι ανάπτυξης των σκέψεών μας, διευκρινίσεις για τον ορισμό και για άλλα ζητήματα, θέματα για εκθέσεις λυκείου, Συνοχή, Συνεκτικότητα, Αλληλουχία, για την περίληψη κ. ά.

Τρίτη 27 Δεκεμβρίου 2011

13) Συνοπτικά, μερικές οδηγίες, και για τις πανελλήνιες

A) Τελικές οδηγίες

-Παρότι οι οδηγίες που πρέπει να δώσει κανείς για την έκθεση λυκείου δεν τελειώνουν ποτέ, δεν είναι άχρηστο να πούμε μερικές βασικές.
- Θα ξεκινήσω από λίγες παρατηρήσεις:
- Δεν νοείται να παίρνει ένας μαθητής βαθμό στην έκθεση (στο μάθημα δηλαδή της γλώσσας του, που τη χρησιμοποιεί από τότε που γεννήθηκε) κάτω από 16. Αν παίρνει κάτω από 16, τότε φταίει ότι πήρε στραβά το μάθημα αυτό, ότι επέδρασαν επάνω του διάφοροι ψυχολογικοί λόγοι που πρέπει πλέον να τους διώξει από μέσα του, ότι, τέλος, δεν έδωσε βαρύτητα σ’ αυτό το μάθημα και είναι καιρός τώρα στα 15 -17 του χρόνια να το προσέξει και να συμπληρώσει τις ελλείψεις του.
-Πώς συμπληρώνουμε τις ελλείψεις μας:
- Προσέχουμε οποιοδήποτε μάθημα. Τα μαθηματικά, μάς έλεγε ένας καθηγητής μας και είχε δίκαιο, δεν θα μας κάνουν μαθηματικούς αν δεν είμαστε από τη φύση μας, θα μας διδάξουν όμως να σκεφτόμαστε μεθοδικά. Η φυσική και η χημεία θα μας δείξουν και θα μας διδάξουν ότι για κάθε φαινόμενο υπάρχει μια ή περισσότερες αιτίες, η χημεία μάλιστα που μας δείχνει ότι με το συνδυασμό διάφορων υλικών παράγουμε ένα καινούργιο υλικό, μας υπενθυμίζει
ότι πρέπει και μπορούμε να συνδυάζουμε τις σκέψεις μας για να συμπεράνουμε, για να οδηγηθούμε, σε καινούργιες σκέψεις. Η Ιστορία μας δίνει ένα απέραντο υλικό για το τι συνέβηκε στο παρελθόν, αιτίες για γεγονότα και καταστάσεις, αρετές και ελαττώματα ατόμων και λαών, και μας φέρνει σε επαφή με τις βασικές αρχές του πολιτισμού μας (εις οιωνός άριστος: να φροντίζουμε την πατρίδα μας και τους συμπολίτες μας και γενικά τον πολιτισμό μας) κλπ, κλπ. Τα θρησκευτικά μάς ενημερώνουν για τις πανανθρώπινες αξίες (τι θα κερδίσει ο άνθρωπος αν κατακτήσει ολόκληρο τον κόσμο, αλλά χάσει την αξιοπρέπειά του, την υστεροφημία του, κτλ, κτλ) Η Κοινωνιολογία τις βασικές αρχές και τους τρόπους της αλληλεγγύης. Και γενικά κάθε μάθημα έχει να μας προσφέρει κάτι πολύτιμο.
- Προσέχουμε τα διάφορα κείμενα, στεκόμαστε σε λέξεις που πρωτοσυναντάμε, βρίσκουμε τη σημασία τους με τη βοήθεια λεξικών και τις αποθηκεύουμε στη φαρέτρα του προσωπικού λεξιλογίου μας (= στη μνήμη μας), για να τις χρησιμοποιήσουμε στην κατάλληλη στιγμή. Οι λέξεις μας βοηθάνε να διατυπώνουμε τις σκέψεις μας και να μας καταλαβαίνουνε αυτοί που μας διαβάζουν ή μας ακούνε. Μας βοηθάνε δηλαδή να είμαστε σαφείς όταν επικοινωνούμε με τους άλλους.
- Εκτός από τις λέξεις, στεκόμαστε φυσικά και στον τρόπο της σύνταξης. Και ιδίως σε λογοτεχνικά έργα, για να αποκομίσουμε έστω ένα χιλιοστό της ικανότητας του λογοτέχνη. Πχ στη χρήση επιθέτων, παρομοιώσεων και σχημάτων λόγου.
- Στα διάφορα κείμενα με κοινωνικά θέματα που διαβάζουμε κάνουμε μέσα μας μια περίληψη για το τι μας λένε, για να το χρησιμοποιήσουμε αυτό στην έκθεση, είτε στον πρόλογο είτε στο κύριο μέρος είτε στον επίλογο.
- Αφήνουμε στην πάντα τον δευτερότερο είδος λόγου πειθούς που χρησιμοποιεί το συναίσθημα και την καταφυγή στο ήθος, γιατί δεν είναι κατάλληλο για την έκθεσή μας, και χρησιμοποιούμε τον πρωτεύοντα λόγο πειθούς, που ονομάζεται και αποδεικτικός λόγος, αυτόν δηλαδή που περιέχει επιχειρήματα που στηρίζονται σε τεκμήρια και σε παραδεκτές από τον πολιτισμό μας αλήθειες, σε αυταπόδεικτες όπως λέμε αλήθειες.
- Εγκαταλείπουμε τις φοβίες και ενδυόμαστε την πεποίθηση ότι μπορούμε να γράψουμε καλή έως άριστη έκθεση. Γράφουμε λοιπόν με αυτοπεποίθηση και με νηφαλιότητα. Ναι, μπορούμε.

-(Ας μου επιτραπεί να αφιερώσω το παρόν μπλοκ στους καθηγητές που είχα στο 4ο Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης, και συγκεκριμένα στη φιλόλογο Παναγιωτίδου στη τρίτη γυμνασίου, στον φιλόλογο Ζωγράφο στην τότε τετάρτη γυμνασίου, που ο καθένας με τον τρόπο του με βοήθησαν να γράφω καλές εκθέσεις, αλλά και στους μαθηματικούς που με δίδαξαν τη μεθοδολογία της σκέψης, τα ονόματα των οποίων δυστυχώς δεν θυμάμαι, πλήν ενός: του σεβαστού μου Χρηστάκη, που τον είχα στην τελευταία τάξη του εξατάξιου γυμνασίου).

B. (Προσθήκη 12/1/2012)
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ :
Θα προτρέψω τους μαθητές και ιδίως της γ΄ λυκείου, να δουν στο διαδίκτυο μπλοκ φιλολόγων όπου έχουν αναρτήσει τα θέματα των πανελληνίων εξετάσεων των προηγούμενων ετών (τα κείμενα και τις ερωτήσεις) και τις απαντήσεις που δίνουν στα ερωτήματα. Να διασταυρώσουν, μάλιστα, τις απαντήσεις που δίνουν αυτοί και εκείνοι οι φιλόλογοι για να αποκομίσουν ευρύτερες γνώσεις και ευρύτερη άποψη. Πχ πώς έκανε την περίληψη ο ένας φιλόλογος και πώς ο άλλος, πώς κατάρτισε στο κείμενο των 500 λέξεων τον πρόλογο ή τον επίλογο ο ένας φιλόλογος και πώς ο άλλος.

====== ΠΡΟΣΘΗΚΗ 9/9/2014: Στον ιστότοπο Keimena.gr κάτω από τον τίτλο Γενικές αρχές και τεχνικές υποδείξεις για την αξιολόγηση των γραπτών δοκιμίων των Γενικών Εξετάσεων, αναφέρονται οδηγίες ποια σημεία από μια έκθεση λυκείου είναι επιθυμητά και ποια ανεπιθύμητα. Προτρέπω τους μαθητές να ρίξουν μια καλή ματιά σ' αυτές τις οδηγίες και να γράψουν σε μια κόλλα από τη μια μεριά τα επιθυμητά και από την άλλη τα ανεπιθύμητα, αυτά δηλαδή που υποβαθμίζουν την έκθεση.
===========

Τα ιστολόγιά μου

12) Έκθεση λυκείου, και σε ποιόν λόγο ανήκει

Θα μιλήσω για την έκθεση της γ΄ λυκείου και για την έκθεση που δίνουν οι Έλληνες μαθητές για την εισαγωγή τους στα ελληνικά πανεπιστήμια.
- Στην έκθεση λυκείου γράφουμε τις απόψεις μας για αυτό και για εκείνο το θέμα.
- Οι απόψεις μας βέβαια πρέπει να είναι σωστές, να είναι δηλαδή λογικά διατυπωμένες και να συμφωνούν με την πραγματικότητα. Να είναι με άλλα λόγια με ορθολογισμό.
- Στην έκθεση λυκείου δεν χωράει συναίσθημα, δεν πρέπει να εκφράσουμε μια άποψη που μας την επιβάλλει το συναίσθημά μας, η συγκίνηση μας. Γιατί δεν θα πείσουμε κανέναν, ούτε φυσικά τον καθηγητή που θα μας βαθμολογήσει. Πχ δεν μπορούμε να κάνουμε ένα συλλογισμό σαν τον ακόλουθο: "δεν πρέπει να υπάρχει φτώχεια, γιατί τη βλέπω και υποφέρω".
- Στην έκθεση λυκείου, επίσης, δεν πρέπει να επικαλούμαστε το ήθος για να αιτιολογήσουμε κάτι, γιατί το ήθος δεν είναι κάτι σίγουρο που ακολουθεί το άτομο πάντα, κάτι χειροπιαστό και αμετάβλητο, δεν είναι δηλαδή τεκμήριο. Πχ δεν μπορούμε να κάνουμε έναν συλλογισμό σαν τον εξής : "Δεν πρέπει να συκοφαντείτε, γιατί σας το λέω εγώ που δεν συκοφαντώ ποτέ". (Εδώ μπορεί να ρωτήσει ένας που σας ακούει: και πού ξέρω ότι δεν συκοφαντείς; επειδή μου το λες; μήπως ξέρω τι κάνεις τις ώρες που δεν σε βλέπω και δεν σ' ακούω;).
- Στις περιπτώσεις αυτές ψάχνουμε να βρούμε αιτιολογήσεις και γενικά, τεκμήρια, που να υποστηρίζουν, να στοιχειοθετούν την άποψή μας πιο σίγουρα. Στις περιπτώσεις δηλαδή αυτές, εκθέτουμε τα πράγματα ,όπως είπα και πιο μπροστά, με ορθολογισμό.

-Στην πρώτη περίπτωση λόγου χάρη, μπορούμε να πούμε το συλλογισμό "δεν πρέπει να υπάρχει φτώχεια γιατί η φτώχεια υποβιβάζει το άτομο έναντι των άλλων, γιατί δεν το βοηθάει να εξελιχθεί σαν προσωπικότητα όσο θα μπορούσε, γιατί δεν του επιτρέπει να πραγματώσει τις ιδέες του μια και δεν έχει τα οικονομικά μέσα που του είναι απαραίτητα".
-Στη δεύτερη περίπτωση μπορούμε να κάνουμε πχ τον εξής συλλογισμό: Δεν πρέπει να συκοφαντούμε, γιατί είναι ανέντιμο μια και ο συκοφαντούμενος δεν είναι παρών για να αντικρούσει τη συκοφαντία και να πει τη δική του άποψη για το θέμα για το οποίο τον κατηγορούμε".

-Στην έκθεση λυκείου δεν χρησιμοποιούμε την πειθώ που έχει συλλογισμούς που στηρίζονται στο συναίσθημα ή στο ήθος.
-Αν χρησιμοποιήσουμε στην πειθώ συλλογισμούς που δεν στηρίζονται στο συναίσθημα ή στο ήθος, αλλά μόνο σε αποδεκτά από όλους τεκμήρια, τότε η πειθώ αυτή είναι στην ουσία αποδεικτικός λόγος.
- Η έκθεση λυκείου ανήκει στον αποδεικτικό λόγο ο οποίος ταυτόχρονα είναι και λόγος πειθούς.
\=================

Τα ιστολόγιά μου

Σάββατο 10 Δεκεμβρίου 2011

10) Ο πρόλογος στην έκθεση

4.343

(Ο πρόλογος στην έκθεση λυκείου και γενικά σε ένα αποδεικτικό κείμενο, πχ ερευνητικό. Θα παραθέσω 4 τρόπους προλόγου Α, Β, Γ, Δ. Μετά θα πω και ένα δυο ακόμα πράγματα σχετικά με τον πρόλογο, αλλά με πολύ συντομία και για τον επίλογο και για το κύριο μέρος της έκθεσης)

Ο πρόλογος

- Για το πώς συντάσσουμε τον πρόλογο αναφέρουν χρήσιμες γνώσεις και γνώμες πολλοί φιλόλογοι στα δικά τους μπλοκ, που μπορούν οι μαθητές να τα βρουν εύκολα στο διαδίκτυο και να τα μελετήσουν.

- Από την πλευρά μου θα πω λίγα πράγματα, όσο είναι δυνατό πιο πρακτικά. (*)

-Αρχικά, θα παραθέσω δυο είδη προλόγων, από τα πολλά που υπάρχουν, και στη συνέχεια θα δείξω με ένα παράδειγμα τον τρόπο που επιλέγουμε γνώσεις από κείμενα έγκριτων διανοητών για να τις χρησιμοποιήσουμε ως πρόλογο:

- Α) Υπάρχουν πάρα πολλά θέματα που σχετίζονται με όσα μας είπαν οι πρόγονοί μας, ή που εμείς ως συγγραφείς μπορούμε να τα συσχετίσουμε με κάτι από τα όσα μας είπαν οι πρόγονοί μας. Σε ένα τέτοιο θέμα μπορούμε να ξεκινήσουμε την έκθεσή μας με σκέψεις σαν τις εξής : Οι προγονοί μας, ανάμεσα στα τόσα σοφά ρητά που μας άφησαν σαν κληρονομιά είναι και το «τάδε».

- Πρακτική εφαρμογή: Θέμα για τη διαφήμιση: Πρόλογος: «Οι πρόγονοί μας ανάμεσα στην τόσο πλούσια κληρονομιά από ρητά και συμβουλές που μας άφησαν, είναι και το μηδέν άγαν, πρόσεχε δηλαδή να μην κάνεις κάτι με υπερβολή. Δυστυχώς αυτή τη σοφή συμβουλή και παραίνεση την έχουμε στις μέρες μας παραμελήσει τελείως ως προς τη διαφήμιση και διαφημίζουμε ως κοινωνία τα προϊόντα δικά μας και ξένα με ξέφρενους ρυθμούς και το χειρότερο κατά παράβαση ακόμα και ηθικών αρχών».

> Κύριο μέρος: [συνέχισε με άλλη παράγραφο, πχ με τα αίτια ή με τα αποτελέσματα που έχει η διαφήμιση].

Β) Η Ιστορική ανασκόπηση είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να κατασκευάσουμε σε πολλές περιπτώσεις τον πρόλογό μας.

-Εφαρμογή: Θέμα η διαφήμιση: Πρόλογος: Αν ρίξουμε μια προσεκτική ματιά στη διαφήμιση θα δούμε ότι πάντοτε υπήρχε. Σε παλιότερες εποχές με νηπιακή μορφή, λόγου χάρη σε μια αγορά ο καθένας διαλαλούσε το εμπόρευμα που πουλούσε, νηπιακή μορφή που εξακολουθεί και σήμερα να υφίσταται όπως ξέρουμε όλοι μας από τις λαϊκές αγορές. Την επαγγελματική της όμως μορφή η διαφήμιση την πήρε με την ανάπτυξη της τυπογραφίας, των εφημερίδων δηλαδή και των περιοδικών και στη συνέχεια με την εφεύρεση της ραδιοφωνίας. Την επιθετική της όψη, τέλος, αυτή που γνωρίζουμε όλοι μας, την ανακάλυψε κυρίως από τότε που εφευρέθηκε η τηλεόραση. Σήμερα εκτός από τους δρόμους αυτούς βαδίζει με δόξα και στη νέα λεωφόρο, στη λεωφόρο του διαδίκτυου.// Κύριο μέρος: (έστω ότι πάμε στο ποιες είναι οι αιτίες που συνετέλεσαν στην τόσο μεγάλη ανάπτυξη της διαφήμισης).

Γ) ΠΡΟΣΘΗΚΗ 29/10/2013 ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΛΟΓΟ: Υπάρχει ένας πολύ απλός τρόπος προλόγου: Είναι αυτός με τον οποίο θέτουμε το πρόβλημα (το ζήτημα, το θέμα) που θα μας απασχολήσει στην έκθεσή μας, για το οποίο θα γράψουμε στην έκθεσή μας. Ξεκινάμε λοιπόν με την εξής περίπου φράση: " Ένα από τα προβλήματα που απασχολεί σήμερα την κοινωνία είναι αυτό που σχετίζεται με το τάδε πράγμα": Πρακτική εφαρμογή: Έστω ότι θα γράψουμε έκθεση για τη διαφήμιση, οπότε γράφουμε στην αρχή "Ένα από τα σημαντικά προβλήματα που απασχολεί σήμερα τις κοινωνίες ιδιαίτερα των ανεπτυγμένων χωρών, είναι και εκείνο που σχετίζεται με τη διαφήμιση" (Πηγαίνουμε μετά σε άλλη παράγραφο, πχ ορισμού: " με τον όρο διαφήμιση εννοούμε . . ."). ΣΧΟΛΙΟ: Αυτός είναι ο πιο απλός τρόπος προλόγου, που δεν είναι βέβαια λογοτεχνικός. Θα τον συναντήσετε πάντως σε πολλά κείμενα και μάλιστα έγκριτων διανοητών. Εδώ τον παρουσιάζω πολύ συνεπτυγμένο, ενώ στα κείμενα των διανοητών θα τον βρείτε πιο ανεπτυγμένο, με περισσότερα δηλαδή λόγια και κάπως πιο λογοτεχνικό.

Δ) ΠΡΟΣΘΗΚΗ 10/9/14: > Αντιγράφω από το μπλοκ InfoKids.gr και από όσα γράφει εκεί η φιλόλογος Ιωάννα Σαββινίδου: > Για τον Πρόλογο: Η πιο ασφαλής μέθοδος είναι η λεγόμενη επαναδιαπραγμάτευση του θέματος, δηλαδή επαναλαμβάνουμε τα ζητούμενα (όχι βέβαια αυτολεξεί) του θέματος και καταλήγουμε στα κύρια ερωτήματα.
Π.χ Θέμα: Στην σημερινή εποχή παρά τη διαπιστωμένη ανεργία των αποφοίτων των ΑΕΙ και ΤΕΙ παρατηρείται ότι οι μαθητές αντιμετωπίζουν την εισαγωγή τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση σαν μονόδρομο.
=Πρόλογος: Είναι γεγονός ότι οι στατιστικές των τελευταίων χρόνων έχουν αναδείξει μία μεγάλη αντινομία, την ολοένα αυξανόμενη ανεργία που πλήττει τους πτυχιούχους και από την άλλη πλευρά την σταθερή επιμονή των μαθητών να ακολουθήσουν την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Καίριο λοιπόν ακούγεται το ερώτημα των πραγματικών αιτιών αυτής της κατάστασης και από την άλλη πλευρά κρίνεται αναγκαία η διέξοδος από αυτήν την κατάσταση.
(Σημείωσή μου): Για να επιτύχει ο εκθεσιογράφος τον πρόλογο με "επαναδιαπραγμάτευση", πρέπει να υποθέτει ότι το θέμα δεν είναι γραμμένο στην κόλλα. Έτσι πρέπει να πει σ' αυτόν που θα διαβάσει την έκθεσή του έστω και αν αυτός είναι ο καθηγητής του που του έδωσε το θέμα, να πει στην αρχή-στον πρόλογο δηλαδή- για ποιο θέμα θα του μιλήσει στην έκθεσή του. Θα το πει όμως το θέμα με λίγο διαφορετικά λόγια από αυτά που είναι γραμμένο στην κόλλα.

Λοιπες σκέψεις για τον πρόλογο:

1ο ) ΜΕΤΑΤΡΕΠΟΝΤΑΣ ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΕ ΠΡΟΛΟΓΟ ( Βλέπε και Υποσημείωση ***):

- Ένας τρόπος για να κάνουμε προλόγους, είναι όταν διαβάζουμε το κείμενο ενός διανοητή να προσπαθούμε να αποκομίσουμε από το κείμενο γνώσεις που θα μας χρησιμεύσουν για να κατασκευάσουμε/να συντάξουμε πρόλογο σχετικό με το θέμα που αναφέρεται στο κείμενο:
ΕΦΑΡΜΟΓΗ: Διαβάζω το εξής απόσπασμα από κείμενο του Γ. ΡΟΖΟΚΟΥ:

-«Είναι παγκόσμια γλώσσα η γλώσσα της τέχνης, γιατί εκφράζει τις πανανθρώπινες αγωνίες, τους κοινούς πόθους και τους κοινούς στόχους του ανθρώπου ως πλάσματος του Θεού, με το σήμα, τις προδιαγραφές και τη σφραγίδα της ουράνιας καθαρότητας και ευαισθησίας και όχι με τις φυλετικές, τις φατριαστικές και τις εθνικιστικές προσμίξεις της ανθρώπινης αδυναμίας και ματαιοπονίας.
Άλλωστε, αυτά που ενώνουν κατά βάθος τους ανθρώπους είναι πολύ περισσότερα
από αυτά που τους χωρίζουν κατά πλάτος. Πιο πολλά είναι τα σημεία επαφής με τους άλλους παρά τα σημεία τριβής.
Η τέχνη, λοιπόν, που δεν πρέπει και δεν μπορεί να γίνει "της κοινωνίας η μαμή",
οφείλει εγκαταλείποντας τη νωχελική της αυταρέσκεια και την ελιτιστική της
αυτοαπομόνωση, να εκφράσει χωρίς διχαστικές τάσεις, μικρόψυχα διλήμματα και
ιδιοτελή προσχήματα, τις πανανθρώπινες ανησυχίες, αγωνίες και ευαισθησίες και να
γίνει ο συνεκτικός κρίκος ανάμεσα στη θεία μακαριότητα και στην ανθρώπινη
ματαιότητα».

>> ΑΠΟΚΟΜΙΖΩ ΓΝΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΚΕΙΜΕΝΟ ΚΑΙ ΕΠΙΛΕΓΩ ΩΣ ΠΡΟΛΟΓΟ ΓΙΑ ΕΝΑ ΘΕΜΑ ΣΧΕΤΙΚΟ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΗ ΤΑ ΕΞΗΣ ΛΙΓΑ:

Πρόλογος: «Η γλώσσα της τέχνης, όπως λένε μερικοί από τους πιο γνωστούς διανοητές και καλλιτέχνες, είναι παγκόσμια γιατί εκφράζει τις κοινές ευαισθησίες, αγωνίες και τους κοινούς πόθους και στόχους του ανθρώπου».

Παρατήρηση: Ο κάθε μαθητής μπορεί να επιλέξει όσα εκείνος νομίζει καλύτερα και να τα διατυπώσει με το δικό του τρόπο. Την μέθοδο αυτή μπορεί ο μαθητής να τη χρησιμοποιήσει, φυσικά, και σε άλλα κείμενα που θα έχουν άλλα θέματα, και συγκεκριμένα σε κείμενα με κοινωνικά θέματα.

2ο )(*) Προσθήκη 20/9/12: Το συναίσθημα και το λογοτεχνικό ύφος στην έκθεση λυκείου:
Η άποψή μου είναι η εξής:
- Στον πρόλογο καλό είναι να χρησιμοποιήσουμε σκέψεις που κρύβουν συναίσθημα και του προσδίδουν έτσι μια λογοτεχνική χροιά. Το ίδιο συμβαίνει και με τον επίλογο. Στο Κύριο Μέρος το συναίσθημα πρέπει να αποφεύγεται, κανένα δηλαδή συμπέρασμά μας να μη στηρίζεται σε συναίσθημα, αλλά αντίθετα κάθε συμπέρασμά μας να στηρίζεται σε ορθολογισμό.
Παραδείγματα:
- Έστω ο παρακάτω πρόλογος σε ένα θέμα για "τις παραδόσεις και τα επιτεύγματα του λαϊκού πολιτισμού κάθε λαού": Κάθε λαός μικρός ή μεγάλος, έχει τα ήθη και έθιμά του, αυτά που λέμε με ένα λόγο παραδόσεις, και τα επιτεύγματα του λαϊκού του πολιτισμού, που τον ξεχωρίζουν από τους άλλους. Παραδόσεις που μεταφέρονται εμπλουτισμένες από γενιά σε γενιά και που η αναζήτησή τους χάνεται στα βάθη των αιώνων. Επιτεύγματα που τα συναντάμε, μας γοητεύουν και μας αναγκάζουν να θαυμάζουμε τις προηγούμενες γενιές, να συνειδητοποιούμε πόσο πλούτο ψυχής και ικανότητες διέθεταν.
- Στο Κύριο Μέρος: Έστω ότι στο Κύριο Μέρος με θέμα τη φτώχεια, γράφουμε μια παράγραφο με θεματική πρόταση "φτώχεια δεν πρέπει να υπάρχει": Υπάρχουν δυο τρόποι να την αποδείξουμε. Ο πρώτος στηρίζεται στο συναίσθημα: "φτώχεια δεν πρέπει να υπάρχει γιατί μας θλίβει όλους"= αυτός ο τρόπος πρέπει να αποφεύγεται. Ο δεύτερος στηρίζεται στον ορθολογισμό: "φτώχεια δεν πρέπει να υπάρχει, γιατί υποβιβάζει το άτομο και το κυριότερο δεν του επιτρέπει να ξεδιπλώσει τις ικανότητές του, που ενδεχομένως να είναι πολύ σημαντικές όχι μόνο για το ίδιο το άτομο, αλλά και για την κοινωνία και την ανθρωπότητα ολόκληρη"= ορθολογικός τρόπος.
- Στον Επίλογο καλό είναι να χρησιμοποιήσουμε σκέψεις που κρύβουν συναίσθημα και του προσδίδουν έτσι μια λογοτεχνική χροιά. Έτσι σε ένα θέμα για τις βιβλιοθήκες γράφει ο Χορχέ Λ. Μπόρχες, στο τέλος, την εξής "αποστροφή" (αποστροφή εδώ σημαίνει στροφή από τον ορθολογισμό στο λογοτεχνικό, στο συναίσθημα): Βιβλιοθήκες είναι η μνήμη της ανθρωπότητας. Άτιμη μνήμη . . αλλά με την οποία θα κτίσουμε ένα μέλλον που θα μοιάζει, αδιόρατα, με την ελπίδα μας".

ΣΧΟΛΙΑ ΜΟΥ: Υπάρχει βέβαια περίπτωση ένας μαθητής να μη γράψει κάτι λογοτεχνικό στην έκθεσή του και η έκθεσή του να είναι πολύ καλή, γιατί θα έχει σωστά ή και σημαντικά συμπεράσματα και στη σειρά το ένα με το άλλο. Όπως υπάρχει και η αντίθετη περίπτωση, να γράψει κάποιος με λογοτεχνικό τρόπο ακόμα και το Κύριο Μέρος της έκθεσής του και η έκθεσή του να είναι πολύ καλή. Πάντως, ένας ορθολογιστής εκθεσιογράφος δεν πρέπει να αποφεύγει να γράφει τα απαραίτητα επίθετα, ούτε ένα λογοτέχνης να γράφει μελοδραματικά- ακόμα δηλαδή και τα λογοτεχνικά συμπεράσματά του πρέπει να είναι ορθολογιστικά, να συνδυάζει δηλαδή σε αυτά τη λογοτεχνία με τον ορθολογισμό.

(Υποσημείωση *** :

-Στέκομαι στο «να συγκεντρώσουμε ιδέες», πράγμα που σημαίνει ότι αφού διαβάσεις ένα ενδιαφέρον κείμενο σε μια εφημερίδα, περιοδικό, σε ένα σχολικό βιβλίο και οπουδήποτε αλλού, κάνεις μέσα σου αμέσως μετά μια περίληψη των πιο βασικών σημείων για να τα χρησιμοποιήσεις όποτε σε χρειαστούν, είτε στον πρόλογο, είτε στον κύριο μέρος είτε στον επίλογο μιας έκθεσης που θα γράψεις. Και αυτό που σας λέω δεν είναι για μένα θεωρία, γιατί το χρησιμοποίησα στην τετάρτη γυμνασίου και μετά (στη σημερινή ~~δευτέρα~~ πρώτη λυκείου και μετά) με πολύ θετικά αποτελέσματα στις εκθέσεις που έγραφα.
- Το γράψιμο του προλόγου είναι ένα δύσκολο πράγμα, γιατί δεν υπάρχει κάποια μαγική μέθοδος που να το λύνει, πέρα από τα «γενικά» που λένε οι φιλόλογοι για τους τρόπους κατασκευής ενός προλόγου (γενικά που μας δίνουν όμως τις οδηγίες που πρέπει να έχουμε υπόψη μας) και πέρα από την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλει ο καθένας μας για να μπορεί να γράφει είτε πρόλογο, είτε επίλογο, είτε το κύριο μέρος μιας έκθεσης.

3ο)- Όσον αφορά τον Επίλογο: Θα πρέπει να διαβάσετε και να προσέξετε τις γενικές οδηγίες που δίνουν και γι’ αυτόν οι φιλόλογοι. Από τη μεριά μου θα πω κάποια ελάχιστα από την πείρα μου: ότι το κύριο μέρος της έκθεσης το κλείνουμε συνήθως με μια παράγραφο όπου κάνουμε ανακεφαλαίωση των κυριότερων συμπερασμάτων που γράψαμε στο κύριο μέρος, παράγραφος που θεωρείται ως ο πιο «απλός» επίλογος. Και αν θέλουμε και μπορούμε συνεχίζουμε τον επίλογο με μια δυο σύντομες ακόμα παραγράφους όπου λέμε τη γνώμη μας για το τι πρέπει να γίνει [πχ για να περιοριστούν τα δυσμενή αποτελέσματα της βίας αν αυτό είναι το θέμα μας στην έκθεση, ή πώς να οργανώσουμε καλύτερα την προστασία του περιβάλλοντος, αν θέμα μας είναι το περιβάλλον], ή όπου εκφράζουμε μιαν ευχή, αν το θέμα μας, επιτρέπει να κάνουμε ευχή.

4ο)-Σημείωση: Για το κύριο μέρος που είναι και το δυσκολότερο τμήμα μιας έκθεσης, τη γνώμη μου την είπα με συντομία στην ανάρτηση όπου μίλησα για το περιεχόμενο.
-Να προσθέσω εδώ ότι ένα κείμενο μπορεί να ξεκινάει χωρίς πρόλογο, οπότε ως πρόλογος θεωρείται η πρώτη του παράγραφος, ή να μην κλείνει με επίλογο οπότε ως επίλογος θεωρείται η τελευταία του παράγραφος, δεν μπορεί όμως όπως είναι φυσικό, να μην έχει κύριο μέρος. Απλώς, ένα κείμενο χωρίς πρόλογο είναι άκομψο και χωρίς επίλογο είναι σαν κάτι μισοτελειωμένο.Μπορεί όμως παρά ταύτα να είναι σπουδαίο. Γι' αυτό μην τα χάνετε, αλλά προτού ξεκινήστε την έκθεσή σας ηρεμήστε. Τα πράγματα θα γίνουν τότε πιο εύκολα και με καλύτερα αποτελέσματα.
========

Τα ιστολόγιά μου

Παρασκευή 2 Δεκεμβρίου 2011

8) Αίτια, αιτιολογικές προτάσεις, παραδείγματα, αποτελέσματα

Μετατροπές

-Ορισμένες σκέψεις που έρχονται στο μυαλό μας καθώς γράφουμε, μπορούμε ανάλογα με το πώς μας διευκολύνει, να τις διατυπώσουμε άλλοτε έτσι και άλλοτε αλλιώς. Έτσι, μια αιτία μπορούμε να τη γράψουμε στο συλλογισμό που θα βάλουμε στην παράγραφό μας ή σαν αιτία, ή σαν αιτιολογική πρόταση ή σαν παράδειγμα. Ή ένα αποτέλεσμα μπορούμε να το παρουσιάσουμε σαν αιτία. Ας τα δούμε αυτά λίγο πιο αναλυτικά:

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Αιτία, αιτιολόγηση, παράδειγμα
-Μια αιτία μπορούμε να τη μετατρέψουμε σε αιτιολογική πρόταση.
(1) Πχ πρόταση με αιτία «η αιτία που έμαθε γράμματα είναι ότι πήγε στο σχολείο» μετατρέπεται στην αιτιολογική πρόταση: (2) «έμαθε γράμματα, γιατί πήγε στο σχολείο».

-Φυσικά, συμβαίνει και το αντίστροφο: μια αιτιολογική πρόταση μπορούμε αν μας διευκολύνει, να μετατρέψουμε σε πρόταση με αιτία.
Πχ «έμαθε γράμματα, γιατί πήγε στο σχολείο» μετατρέπεται σε: «αιτία που έμαθε γράμματα είναι ότι πήγε στο σχολείο».

-Μια αιτία ή αιτιολογική πρόταση μπορεί να μετατραπεί ορισμένες φορές σε παράδειγμα.
Πχ, «έμαθε γράμματα ο Πέτρος γιατί πήγε στο σχολείο», μετατρέπεται σε (3) «όταν πάει στο σχολείο ένα παιδί μαθαίνει γράμματα, παράδειγμα ο Πέτρος».

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Α) Όταν μας ρωτούν με ποια μέθοδο είναι οργανωμένη μια παράγραφος, απαντάμε αυτό που βλέπουμε: πχ, στο πώς είναι οργανωμένη η παράγραφος (1), η απάντηση είναι ότι είναι με αίτια. Στο πώς είναι οργανωμένη η παράγραφος (2), η απάντηση είναι ότι είναι με αιτιολόγηση. Στο πώς η (3), η απάντηση είναι με παράδειγμα.
Β) Το πότε σε μια παράγραφο (σωστότερα, το πότε σε ένα συλλογισμό που βάζουμε σε μια παράγραφο) θα χρησιμοποιήσουμε μια αιτία ως αιτία ή ως αιτιολόγηση ή ως παράδειγμα, εξαρτάται από τη ροή του λόγου μας, από το πώς δηλαδή θα ξεκινήσουμε τον συλλογισμό.
Γ) Τα ίδια συμβαίνουν όταν οι αιτίες είναι περισσότερες από μια, οπότε μπορούμε αν θέλουμε να τις μετατρέψουμε και να τις παρουσιάσουμε στην παράγραφό μας ως αιτιολογήσεις, ή ακόμα ως παραδείγματα.

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: αποτελέσματα ως αιτίες
Ένα αποτέλεσμα πάρα πολλές φορές αποτελεί αιτία για να προκληθεί ένα άλλο, επόμενο αποτέλεσμα. Έτσι μπορεί να έχουμε μια σειρά από αποτελέσματα που το ένα να αποτελεί αιτία για το επόμενο. Πχ:
- Έβρεξε, έριξε πολύ νερό, το νερό παρέσυρε το βράχο από το βουνό, ο βράχος έπεσε στη αυλή του σπιτιού μου και κατέστρεψε τον περίβολο.
> Σε αυτή τη σειρά με αποτελέσματα, που είναι σχετικά μεταξύ τους και όχι άσχετα, κάθε προηγούμενο αποτελεί αιτία για κάθε επόμενο αποτέλεσμα, μέχρι το τελευταίο όπου τελειώνει η σειρά.* Έτσι λέμε: έριξε πολύ νερό γιατί έβρεξε καταρρακτωδώς, το νερό παρέσυρε το βράχο από το βουνό γιατί ήταν πολύ, ο βράχος έπεσε στην αυλή του σπιτιού μου και κατέστρεψε τον περίβολο γιατί τον παρέσυρε το νερό.

ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΜΕ ΤΟ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ
- Αν συνδυάσουμε τα όσα είπαμε στο πρώτο κεφάλαιο με εκείνα που αναφέραμε στο δεύτερο, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί πολλές φορές ένα αποτέλεσμα παρουσιάζεται ως αιτία: Πχ, ο περίβολος της αυλής του σπιτιού μου καταστράφηκε, γιατί έπεσε επάνω του ο βράχος (που κύλησε από το βουνό από το πολύ νερό της βροχής, που έριξε χθες η καταιγίδα).

========
>* Τα αποτελέσματα τα ονομάζουμε και φαινόμενα, οπότε μπορούμε να πούμε ότι για κάθε φαινόμενο αιτία είναι το προηγούμενο φαινόμενο.
========

Τα ιστολόγιά μου

Πέμπτη 1 Δεκεμβρίου 2011

7) Ανάπτυξη, οργάνωση Αποδεικτικής παραγράφου

ΘΕΩΡΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

-Η θεωρία λέει ότι η παράγραφος αναπτύσσεται "με λεπτομέρειες, με επεξηγήσεις, με παράδειγμα/παραδείγματα, με αιτιολόγηση/αιτιολογήσεις, με σύγκριση και αντίθεση, με αίτια, με αποτελέσματα, με ορισμό, με διαίρεση, με αναλογία, με επιχειρήματα, με συλλογισμό/συλλογισμούς, και με συνδυασμό αυτών των μεθόδων". (1)

-Αυτά που λέει η θεωρία αφορούν όλα τα είδη παραγράφων, δηλαδή και του περιγραφικού και του αφηγηματικού και του αποδεικτικού λόγου (και των λόγων της πειθούς και του στοχασμού, που είναι συγγενικοί με τον αποδεικτικό λόγο).

-Από αυτά που λέει γενικά η θεωρία, ειδικά την αποδεικτική παράγραφο την αφορούν κυρίως τα εξής: "Η αποδεικτική παράγραφος αναπτύσσεται με παραδείγματα, με αιτιολόγηση, με σύγκριση και αντίθεση, με αίτια, με αποτελέσματα, με ορισμό, με διαίρεση, με αναλογία, με επιχειρήματα, με συλλογισμούς, και με συνδυασμό αυτών των μεθόδων".

-Διευκρινίζω ότι σε μια αποδεικτική παράγραφο, μπορεί και πρέπει πολλές φορές να βάλουμε μια ή περισσότερες επεξηγήσεις, αλλά αυτές τις βάζουμε μόνο και μόνο για να κατανοήσει ο δέκτης του λόγου μας τη σημασία κάποιων λέξεων που χρησιμοποιούμε στην παράγραφο. Επομένως, θα πω, ότι οι επεξηγήσεις συμμετέχουν βοηθητικά στην ανάπτυξη της παραγράφου. Δεν συμμετέχουν στη δημιουργία του συλλογισμού. Ενώ όλα τα άλλα χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία του συλλογισμού που θα βάλουμε στην παράγραφό μας, συμμετέχουν στη δημιουργία του συλλογισμού.

ΠΑΡΑΠΕΡΑ ΔΙΕΥΚΡΙΝΙΣΕΙΣ:

-ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ/ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: Στην αποδεικτική παράγραφο παίζουν το ρόλο αποδεικτικών προτάσεων. [Πχ "βία υπήρχε πάντα. Παράδειγμα για την προϊστορία η περίπτωση του Κάιν και Άβελ, για την αρχαιότητα η δουλεία, για το μεσαίωνα η περίπτωση της ιεράς εξέτασης, για τη μετέπειτα εποχή η αποικιοκρατία, οι φυλετικές, θρησκευτικές και πολιτικές διώξεις, και φυσικά οι πόλεμοι που δεν έλειψαν ποτέ"]. (2)

-ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ: στην αποδεικτική παράγραφο μια αιτιολόγηση είναι αποδεικτική πρόταση, πχ: "βία υπήρχε πάντα, γιατί τη βρίσκουμε σε κάθε εποχή της ιστορίας, ακόμη και της προϊστορίας". Ή "ο Σωκράτης ήταν θνητός, γιατί ήταν άνθρωπος". (3)

-ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:
-Η έννοια αίτια μας σπρώχνει να βρούμε τα κυριότερα αίτια (τους λόγους) γιατί συμβαίνει αυτό ή εκείνο, ή πόσα είναι τα αίτια, ή να πούμε σκέψεις για το πώς θα περιοριστούν τα δυσμενή αίτια που προκαλούν μια κατάσταση, ή πώς θα ενδυναμωθούν εκείνα που δημιουργούν στον άνθρωπο και την κοινωνία ευεργετικές επιδράσεις.
-Το ίδιο συμβαίνει και με την έννοια αποτελέσματα. Μας βοηθάει να δούμε ποια είναι τα ευνοϊκά για τον άνθρωπο και την κοινωνία αποτελέσματα από μια δράση ή ενέργεια, ή ποια είναι τα δυσμενή, και να σκεφθούμε πώς θα βελτιώσουμε τα ευεργετικά και πώς θα περιορίσουμε τα δυσμενή αποτελέσματα.

-Η ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΑΝΤΙΘΕΤΩΝ μας βοηθάει να σκεφτούμε και να σχηματίσουμε/ συγκεντρώσουμε αποδεικτικές και να βγάλουμε από αυτές ένα συμπέρασμα Πχ ο Ε. Παπανούτσος στο δοκίμιό του μαλακοί και σκληροί χαρακτήρες συγκρίνει τους μαλακούς και σκληρούς χαρακτήρες, "βλέπει" και λέει πώς συμπεριφέρονται οι μεν και πώς οι δε, και από αυτά που "βλέπει" και τα χρησιμοποιεί ως αποδεικτικές προτάσεις, βγάζει το συμπέρασμα ότι υπάρχουν, τουλάχιστον, δυο τύποι χαρακτήρων. Οι άνθρωποι του ναι και οι άνθρωποι του όχι.

-Η ΑΝΑΛΟΓΙΑ = σύγκριση δυο πραγμάτων που μοιάζουν, ή που θεωρούμε ότι μοιάζουν. Συγκρίνουμε δυο πράγματα που μοιάζουν πολύ, ή που εμείς ως συντάκτες μιας παραγράφου θεωρούμε ότι μοιάζουν πολύ, και βγάζουμε το πιθανολογικό συμπέρασμα ότι θα μοιάζουν και σε ένα άλλο σημείο που μας ενδιαφέρει.
-Τα σημεία ή σημείο που μοιάζουν πολύ χρησιμοποιείται σαν αποδεικτικό υλικό για να βγάλουμε ένα πιθανό συμπέρασμα, που υποθέτουμε ότι μπορεί να είναι σωστό, μπορεί όμως τελικά να είναι λάθος.
-Πχ "στην πλατεία του χωριού μου υπάρχει βρύση. Άρα είναι πιθανό να υπάρχει βρύση και στην πλατεία του χωριού που βρίσκομαι τώρα".
-Παρόμοιος συλλογισμός είναι και ο ακόλουθος: στη Γη υπάρχει ζωή γιατί υπάρχει νερό/ εάν υπάρχει και στον Άρη νερό τότε πρέπει να υπάρχει και εκεί ζωή.
                   -Στο συλλογισμό με το χωριό εύκολα διαπιστώνουμε, ερευνώντας την πλατεία, εάν το συμπέρασμά μας ότι υπάρχει βρύση είναι σωστό. Στο συλλογισμό με τη Γη και τον Άρη, δεν είναι βέβαια καθόλου εύκολο. Και δεν ξέρουμε ακόμα αν το συμπέρασμα αληθεύει- απλώς, πιθανολογούμε και στέλνουμε δορυφόρους για να το επιβεβαιώσουμε ή να το απορρίψουμε.

-Η ΔΑΙΡΕΣΗ: Διαιρούμε κάτι και μας βοηθάει να βγάλουμε κάποιο σχετικό συμπέρασμα. Πχ διαιρούμε την ποίηση σε επική, λυρική και δραματική και λέμε "η ποίηση χωρίζεται αδρομερώς σε επική, λυρική και δραματική".

-Ο ΟΡΙΣΜΟΣ: Υπάρχουν πολλά είδη ορισμών. Ο πιο απλός, που δεν τον χρησιμοποιούμε στο Λύκειο, είναι ο δεικτικός ορισμός πχ "να, αυτό το δέντρο είναι που το λέμε μηλιά". Ο ορισμός που χρησιμοποιούμε στο Λύκειο είναι εκείνος που είναι συμπέρασμα: πχ "κατανάλωση λέμε τη χρήση αγαθών ή υπηρεσιών που παράγουν άλλοι άνθρωποι".
-Για να είναι ορθός ένας τέτοιος ορισμός πρέπει βέβαια το συμπέρασμα που περιέχει να είναι σωστό και όχι λαθεμένο.
                 {-Μετά το συμπέρασμα πολλές φορές βάζουμε και παραδείγματα, οπότε ο ορισμός μας γίνεται πιο πλήρης και πιο κατανοητός, πχ "κατανάλωση είναι η χρησιμοποίηση αγαθών και υπηρεσιών που παράγουν και προσφέρουν άλλοι, όπως τροφίμων, ειδών ένδυσης και υπόδησης, ηλεκτρικού ρεύματος, το ταξίδι μας με αεροπλάνο ή άλλο μεταφορικό μέσο, η εξέτασή μας από έναν γιατρό, η περίθαλψή μας σε ένα νοσοκομείο, κτλ".
-Υπάρχει εξάλλου περίπτωση μετά τον ορισμό να γράψει κανείς και μερικές άλλες σκέψεις, που πρέπει να είναι οπωσδήποτε σχετικές και όχι άσχετες, σκέψεις που να αφορούν πχ τον σκοπό, τον τρόπο κλπ (διάλογος είναι η δια-λόγου επικοινωνία δυο τουλάχιστον προσώπων, // που γίνεται με σκοπό την ανταλλαγή απόψεων πάνω σε ένα θέμα, // και με τρόπο που να δείχνει σεβασμό του ενός προς τον άλλο).
-Όταν ο ορισμός αποτελείται μόνο από το συμπέρασμα, τότε μιλάμε για στενό ορισμό. Τα παραδείγματα είναι αποδεικτικές προτάσεις που τον διευρύνουν, ενώ οι παραπέρα σχετικές σκέψεις τον κάνουν αναλυτικότερο, ακόμα δηλαδή πιο ευρύ}.

-ΟΙ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ: Λέγοντας η θεωρία "λεπτομέρειες" εννοεί ως προς την αποδεικτική παράγραφο "αποδεικτικές προτάσεις".

-Για να βγει ένα συμπέρασμα (άσχετα αν θα το γράψουμε στην αρχή της παραγράφου ή στο τέλος της) απαιτούνται αποδεικτικές προτάσεις, που η Φιλοσοφία τις ονομάζει "προκείμενες". Για να βγάλουμε από έναν συλλογισμό σωστό συμπέρασμα πρέπει και οι αποδεικτικές προτάσεις που θα χρησιμοποιήσουμε να είναι ορθές και σωστές (4), όπως επίσης και επαρκείς. Αλλιώς το συμπέρασμά μας θα είναι λαθεμένο.

              -Θα παραθέσω δυο παραδείγματα για να δείξω τι εννοούμε μη επαρκείς αποδεικτικές προτάσεις και τι επαρκείς.
α) Τη βία τη συναντάμε σ' όλη την ιστορική περίοδο. Στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας και στον μεσαίωνα με τον μανδύα της ιεράς εξέτασης.
ΣΧΟΛΙΟ: Εδώ δεν λέμε εάν υπήρχε βία από το μεσαίωνα και μετά μέχρι σήμερα. Οι αποδεικτικές μας προτάσεις είναι λίγες, είναι ανεπαρκείς. Δεν καλύπτουν όλη την διάρκεια της "ιστορικής περιόδου". Αφήσαμε την παράγραφό μας μισοτελειωμένη.

β) Τη βία τη συναντάμε σ' όλη την ιστορική περίοδο. Στην αρχαιότητα με τη μορφή της δουλείας, στο μεσαίωνα ως ιερά εξέταση, μετέπειτα ως αποικιοκρατία, χωρίς να έχουν λείψει ποτέ μέχρι σήμερα φυλετικές διώξεις, θρησκευτικοί και ιδεολογικοί εξανδραποδισμοί, πόλεμοι, και κατακτήσεις και κατοχές ανεξάρτητων χωρών για τα οικονομικά συμφέροντα.
ΣΧΟΛΙΟ: Εδώ αναφέρουμε αποδεικτικές προτάσεις για όλη τη διάρκεια "της ιστορικής περιόδου". Γι' αυτό είναι "επαρκείς". Η παράγραφός μας έχει πληρότητα.
=======
(1) : Η αποδεικτική παράγραφος αναπτύσσεται και με συμπεράσματα από προηγούμενους συλλογισμούς μας. Αυτό μπορούμε να το πούμε και ως εξής: Σαν αποδεικτικές προτάσεις χρησιμοποιούμε πάρα πολλές φορές συμπεράσματα από προηγούμενους συλλογισμούς μας. Έτσι πχ το κοινό και παραδεκτό από όλους συμπέρασμα ότι "όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί", χρησιμοποιείται στο συλλογισμό: "όλοι οι άνθρωποι είναι θνητοί, ο Σωκράτης ήταν άνθρωπος, άρα ήταν θνητός". Έτσι, επίσης, τα συμπεράσματα α) η δουλεία στην αρχαιότητα ήταν μια μορφή έντονης βίας, β) η ιερά εξέταση στο μεσαίωνα ήταν μια μορφή έντονης βίας και γ) οι θρησκευτικοί, οικονομικοί, φυλετικοί, ιδεολογικοί εξαναγκασμοί, που δεν έλειψαν ποτέ, ήταν μορφές έντονης βίας // μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι "βία υπήρχε πάντα".

                  (2) Να σημειώσω ότι, όπως λέει ο Αριστοτέλης στη Ρητορική του, τα παραδείγματα μάς βοηθούν να κάνουμε επαγωγικούς συλλογισμούς. Είναι με άλλα λόγια αποδεικτικές προτάσεις για τέτοιους συλλογισμούς. Πιθανόν σήμερα, μάλιστα, μετά την τόση συσσώρευση γνώσης να είναι αποδεικτικές και για παραγωγικούς συλλογισμούς.

                  (3) Πάρα πολλές φορές ένα παράδειγμα μπορεί να μετατραπεί και να εμφανιστεί ως αιτιολόγηση, ή μια αιτιολόγηση να εμφανιστεί ως παράδειγμα. Πχ α) βία υπήρχε πάντα "γιατί η δουλεία στην αρχαιότητα δεν ήταν παρά μια μορφή βίας, γιατί το ίδιο ήταν και η ιερά εξέταση στον μεσαίωνα ...", ή β) βία υπήρχε πάντα "όπως μαρτυρεί το παράδειγμα της δουλείας που υπήρχε στην αρχαιότητα, το παράδειγμα της ιεράς εξέτασης στο μεσαίωνα ...."}.

(4) αποδεικτικές ορθές και σωστές = να έχουν δηλαδή σχέση με την πραγματικότητα. Πχ ένα παράδειγμα να είναι από τη πραγματικότητα, και να μην κατασκεύασμα της φαντασίας μας.

=========